Weekendspecial: Passie en opdrachtgeverschap

Laatst geupdate op februari 1, 2021 door redactie

We schreven over een rapport van Pianoo dat inging op opdrachtgeverschap met ambitie. De ambitie is duidelijk. Vrij universeel gedragen is dat het moet gaan om een duurzame ambitie. Groener, milieuvriendelijker, met minder uitstoot, minder onbenutte restwarmte, wat dat duurzaam precies is, is alleen niet altijd even duidelijk. Maar dát het duurzaam moet wel. Het heeft ondergetekende enorm aan het denken gezet over hoe ambitie kan leiden tot een duurzamere inkoop en hoe een personele wisseling de ambitie van een organisatie weer compleet teniet kan doen, zoals het rapport stelt.

Opvolging

Opvolging is natuurlijk altijd problematisch, daarom moet je een winnend team ook niet veranderen. Dat weet iedereen. Ook mensen die voor het management niet belangrijk lijken in het team, omdat ze geen concrete taak hebben of directe uren maken, zijn soms de verbindende factor tussen personen. Iemand die volstrekt inwisselbaar is, kan voor een ander die wel cruciaal is in je team, zo belangrijk zijn, dat je die er niet zo maar uit kan halen. Inkopen is mensenwerk.

Een voorbeeld: Als ik mijn boodschappen door een ander laat halen, dan krijg ik inderdaad de Bona waar ik om gevraagd had. Halfvol! Dat dat bestaat!? Wie bedenkt dat nu. Smaakt naar water, halfvol. Ik ben er dankbaar voor hoor. Het was ook precies wat ik vroeg. Andere Aanbestedingsnieuws zei nog aan de telefoon dat hij nooit een ander zijn boodschappen zou laten doen. Helemaal niet waar, want Aanbestedingsnieuws heeft vaak zat boodschappen gedaan voor Aanbestedingsnieuws. Maar wel waar in zoverre, dat je ook echt niet durft thuis te komen met het verkeerde. Bona halfvol. Aanbestedingsnieuws had t op mijn hoofd gesmeerd. Ik heb er heel veel incasseringsvermogen voor opgebracht om nu alsnog maar Bona halfvol te eten. Het is vervelend, maar het is nu ook weer geen pindakaas met stukjes. Een product dat ik niet wil hebben is altijd nog echt beter dan in de super tussen de domoren met een niet-werkend mondmasker en zonder ruggegraat, die je staan aan te loenzen vanonder een (oh nee drie) ftalatenplastics van Indiase kinderhandjes

Passie

Een vriend van de beide Aanbestedingsnieuwzen had zo een afdeling overheidsinkoop en trok daarin zelf de kar als echte inkoper, met een groot inlevingsvermogen in de ambtenarenwereld. Toen hij zelf wegging, heeft dat ongetwijfeld een enorm gat achtergelaten aan kennis hoe de markt te bereiken. Iets wat we vooral al afzien aan het teruglopend aantal tenders maar ook aan het karakter van die tenders. Maar vooral, dat er gewoon geen nieuws meer vandaan komt. Waar blijven al die successen nou? Is het nu de ambitie, nee? Iedereen wil nog steeds wel duurzaam. Het zonnepanelenproject gaat ook nog steeds door. Alle neuzen staan nog steeds dezelfde kant op. Maar er mist iets anders en dat kun je niet zo makkelijk in het Nederlands omvatten.

De Spirit is weg. De Geest is gegeven. De Begeisterung is eruit. Drijfveer? Dat klinkt te mechanisch. Passie, dat klinkt te extatisch. Maar het is toch passie. Ga er maar aan staan, een slopende bureaucratische procedure, geestdodende materie, veel te weinig bewegingsvrijheid, wel veel tijd maar niet aan de kant van de beoogde opdrachtnemers die je moet bereiken. Maar die je niet kunt leren kennen. Waarom zou je dat in godsnaam doen? Waarom zou je je daar elke dag keihard voor inzetten? Omdat je er passie voor voelt. En die kan dus met een persoon mee verdwijnen.

Waar je die passie vandaan haalt, ja dat weten we ook niet. Deze Aanbestedingsnieuws is elke dag opnieuw blij niet meer op een Ministerie te hoeven werken. Tussen de bollenplaatvloeren met de automatenkoffie, zelf aanbesteed dus je moet wel volhouden dat het drinkbaar is. Al die cognitieve dissonantie. Natuurlijk, andere mensen vinden dat heel erg leuk. Maar die halen hun energie ook ergens vandaan. Biomassa kan het niet zijn.

Rechtvaardigheid

Wat Aanbestedingsnieuws wel merkt is dat het vrij universeel in Nederland ontbreekt aan Rechtvaardigheid. Niet eens alleen in de aanbestedingswereld maar het is ook juist met aanbestedingen dat het gebrek aan rechtvaardigheid opspeelt. Het is moeilijk om bij de juiste opdrachtnemer uit te komen, die de opdracht ook verdient. Die ook echt het duurzamere en groenere alternatief is. Het werkelijke groene-oase-bushokje tussen alle groen geverfde daken. We zagen eens een tender voorbij komen die nadrukkelijk aankondigde te toetsen op “realiteitsgehalte”. Het leek wel een dreigement. Helpt dat nou? Het loopt niet over van de duurzame bushokjes. Zo’n ondernemer moet maar net weten wat jouw realiteit is.

Dat is wat in onze beleving ook zo moeilijk maakt om een duurzame opdracht vorm te geven. Het probleem is niet dat partijen niet willen. Duurzaam is niet op zichzelf iets. Dus dat is voor geen ondernemer de core business. Dat leidt dus tot een hoop gebrek aan passie. Een vooruit dan maar, zoiets? is niet de wil waar je naar op zoek bent. Alle opdrachtnemers willen voor jou duurzaam doen, wat ze anders niet zo duurzaam deden. Als je ze niet beloont, om dat daadwerkelijk te doen, doen ze dat niet. Heel misschien, als ze dat zelf ook heel erg graag willen, als het voor hen een endogene waarde is, dan willen ze heus wel kijken naar hoe ze jou bij al je duurzame verlangens willen helpen. Maar wie moet er nu juist duurzaam zijn? Die mensen die dat heel erg niet doen. Als iets al groens nog groener wordt, dan helpt dat niet veel. Je kan pas echt een duurzaam verschil maken met de opdrachten waarbij geen ondernemer zit te springen om het groen te doen. Als ze zelf helemaal niet geloven in duurzaam, als ze zelf de verpersoonlijking zijn van de wegwerpbekercultuur, ook dan willen ze ook nog heus wel duurzaam zijn, maar dat gaat dan niet zonder dat jij controleert toetst en meedenkt en ideëen aandraagt en allerlei andere dingen die een ambtenaar niet zomaar kan doen gegeven de Aanbestedingswet. Dat kan je wel achteraf doen, maar dan is al ingekocht en kun je ook niet zomaar terug, naar een andere ondernemer die wel luistert.

Tijd
Waarom wordt er zo vaak onrechtvaardig gegund. Het moeilijke eraan een opdracht rechtvaardig te gunnen, is de factor tijd. Je merkt pas aan de voortgang of nog erger, het resultaat, of het ook echt duurzamer is. Je wilt dus belonen op basis van wat er nog moet komen, als het achteraf geweest is. Het is alsof je een relatie wil belonen op loyaliteit. Dat kan pas achteraf, als je zeker weet of iemand gedurende de gehele tijd loyaal is geweest. Maar als je nooit beloond wordt, heb je dus geen reden om loyaal te zijn. Maar ho, dat wilde je niet, je wilde loyaliteit. Wat wil je nu, dat je beoogde opdrachtnemer aan de hand van een relatie met een ander gaat bewijzen dat hij wat met jou had willen hebben? Dan heb je toch juist géén loyaliteit?

Het is alsof je alleen maar gaat toetsen en belonen op de ervaringseisen uit het verleden. Dat doen veel tenders. Er valt ook weinig meer te vragen in een aanbesteding dus dan maar ervaringseisen. Maar dat is wel een rare gedachtegang. Je wil geen “ervaring uit het verleden”, je wil dat het in de toekomst goed gaat. Dat iemand in het verleden een mooi park heeft aangelegd in Amsterdam Oost is bepaald geen garantie voor dat hij een mooi park mooi kan renoveren in ook weer Amsterdam Oost. Als je er niet op toetst, dan hoef je ook niet te verwachten dat die persoon je gedachten kan ráden. Die plastic zwerfkei is toch ook een avontuurlijke waterglijbaan!  Hartstikke avontuurlijk, met je arm in het gips.

Omdat je niet weet wat de toekomst brengt, en dan met je hoofd in de wolken de goede voorbij lopen en naar de verkeerde toe. Want ja, onbekende toekomst. Allerlei mogelijkheden. Die er niet echt zijn. Dat is echt heel wreed. Het is heel erg vervelend voor jezelf, voor de goede en ook voor de verkeerde, die ongewenst zit te wezen. Het is ook nog ontzettend onnodig. Waarom loop je niet meteen naar het goede en ga je eerst zitten afwachten en met de verkeerde en dan daarna tot de conclusie komen dat je de andere had moeten hebben en dan op zo’n manier dat dat ook niet of in elk geval moeilijk voorstelbaar te verwerkelijken is?

Het kan natuurlijk wel goed gaan en dat gebeurt ook. Wat je in wezen doet in de vrije markt, als je iemand een duurzame opdracht gunt, is dat je het gunt op basis van Begeisterung, wat je niet in het Nederlands kan vertalen. Misschien geestdrift. Maar ook dat klinkt meer als een suf woord dan als dat wat je ook echt wil hebben. Wat je wil zien als je groenten of kaas koopt op de markt, of desnoods de speciale afdeling van de supermarkt, is een soort sterretjes in de ogen van de verkoper. Dat hij je toevertrouwt: “Dit is echt zo’n mooi product!”. Of een boekje erbij met de foto van de boer die de groenten die je daar in je handen houdt, van het veld heeft gehaald. Dan ben je toch verkocht? Als de verkoper er in gelooft dan geloof je er ook in en dan heb je ook meteen een probleem als je thuis nog moet gaan uitleggen waarom je nu met de artisjokken aan kwam zetten. Want je hebt zelf het aanstekelijke enthousiasme niet op de manier waarop de verkoper het had.

Desda

Klik? Ja, klik dus. Maar daar komt het nu. Van de Commissie van Aanbestedingsexperts mag je niet gunnen op klik. Klik is niet transparant! Een ontoelaabaar  gunningscriterium.

Aanbestedingsschmexperts! Klik is het enige waarop je kunt willen gunnen. Klik is de X-factor. De bloem waar de bij op gaat zitten. Klik is het logisch equivalent van de noodzakelijke en voldoende voorwaarde, de dubbele implicatie!! De voorwaarde die onder logici desda heet, dan en slechts dan alleen. Het is heus denkbaar dat je een contract aangaat met iemand waar je geen bijzondere klik mee hebt. Maar dat wil je dus zelf niet, Geen klik, geen passie….

Iemand waarvan je weet dat die tweede keus is, eerste keus maken. Dat is dus wat er ook gebeurt met dat niet-werkende fenomeen wachtkamerovereenkomsten. Plan B. Dat gaat niet door. Of nog erger, heel geforceerd wel door. Terwijl iedereen weet dat je niet optimaal bent. En dat is wat Aanbestedingsnieuws heel erg vaak ziet. Inkopen die afketsen op niks. De net niet maar dan toch. Wordt het niet Henk nou dan maar Piet. Ja en weet je wat het met Piet is. Het is geen Henk. Wreed oneerlijk. Voldoen aan alle eisen en dan is het nog niet goed genoeg? Hoezo? Waarom?

Hoe kan het toch bestaan, dat mensen zo massaal hun eigen falen incalculeren. Dat leidt er bovendien toe, dat je eigenlijke nummer 1, die je nu zo gruwelijk hebt laten staan in ruil voor niemand of je eigen tweede keus, nooit meer zomaar de nummer 1 kan maken want die denkt dan altijd dat ie tweede keus is en die heeft geen zin om je tweede kneus te gaan zitten zijn. Terwijl die dat helemaal niet is, maar zonder onderhandeling, die er dan dus niet meer is, kom je daar dan nooit meer achter. Hoewel er tal van adviesbureaus zijn die maar al te graag je willen adviseren bij je plannen om te falen, kun je je goed afvragen of dat wel zo slim is, energie te steken in alle manieren waarop het niet gaat lukken, die zijn er altijd veel meer dan manieren waarop het wel kan.

Transparante klik

Maar ja wat is het dan wat klikt. Dat fenomeen Klik is niet op zich transparant nee. Kan elke keer wat anders zijn. Vandaag, morgen. Maar als we allemaal wel eens een klik hebben bij iets of iemand dan is het op zich best transparant dat er een fenomeen genaamd “klik” is, dat niet is uit te leggen en wat elke keer anders kan zijn. Wat het ook is, dat wat onuitspreekbaar is, kan je niet uitleggen. Het beste is, om dat dan ook maar niet te doen. Wil je daar nog een aanbestedingsfilosoof aan plakken dan ben je het beste af bij de vroege Wittgenstein. Over wat dat precies te betekenen had, zijn de filosofen ook nog lang niet over uit.

Het gaat bij een concrete aanbesteding ook niet om, of het gebruikte begrip altijd transparant is voor alle partijen. Dat is het duidelijkst aan het geval, dat nog vaak voorkomt, dat alle partijen bij het contract zich vergissen over het gebruikte begrip en dat het helemaal niet vanzelfsprekend of noodzakelijk is dat je dan voor de betekenis aansluit bij de betekenis van het begrip, of dan maar concludeert dat er niets is afgesproken omdat het niet transparant zou zijn. Belastingschade. Haakjoringsköd. Als je er dan met zijn 2 niet uitkomt achteraf ondanks je klik, kun je dus altijd naar een arbiter en/of de civiele rechter. Om de niet-transparantie op te lossen. In elk geval is het al lang geleden in de jurisprudentie (NJ 1977/241) neergelegd, dat de totstandkoming van de overeenkomst bestaat uit wat partijen over en weer in redelijkheid van elkaar mogen verwachten, overigens onder verwijzing naar de taalspelen van de Late Wittgenstein. Dat sluit een “klik” dus helemaal niet uit.

De fantasie dat klik niet transparant is, en daarom niet zou mogen in aanbestedingen, is dramatisch. Het kost mensen hun banen. Hun leven hangt er letterlijk vanaf. Bovendien is het gewoon niet waar. Welke ondernemer een klik heeft, met welke opdrachtgever, als het een echte klik is, dan is dat juist heel transparant. Iedereen met een beetje gevoel in zijn lijf, herkent die klik in anderen wel. Je moet wel heel psychopatisch zijn om het niet te weten. Of je moet daar zelf belangen bij hebben en doen of je neus bloedt. Iedereen in onze familie weet wel dat we met boter liefkozend Bona maar niet de halfvolle bedoelen. Voor in de arrenslee!!  Had dat soms een bedoeling?

Dat het hier dus had moeten gaan om de reguliere Bona is gewoon ontzettend transparant, we maken daar echt geen geheim van. En u weet het nu ook. Misschien is dat nu wel een goede reden om gunningsberichten te verplichten. Als het een goede deal is, mag iedereen dat toch weten?

Dat ze t niet zelf bedenken … … …

mr.drs. S.M. Ploeg
jurist/filosoof
(geen rechtsfilosoof)

Zie ook:

CvA: Klik is ontoelaatbaar subgunningscriterium
http://www.aanbestedingsnieuws.nl/pianoo-komt-met-handreiking-duurzame-adviseurs/
http://www.aanbestedingsnieuws.nl/aanbestedingsmakelaar-gedoe-om-aanbesteding-inkoopadvies/

en:

https://www.ruhr-uni-bochum.de/philosophy/wittgenstein/poster/Poster_Gruppe_6.pdf