Koffiebekertjes biobased: kennis is de crux bij duurzaamheid
Laatst geupdate op februari 17, 2020 door redactie
De Monitor, van Teun van der Keuken heeft ontdekt dat de koffiebekertjes waar KRO-NCRV zelf uit drinkt, niet zo composteerbaar zijn als wordt beweerd. Die zijn volgens de verpakking zelf “composteerbaar” en worden door Renewi daartoe apart ingezameld. “Dat worden biobased plastics” genoemd, vertelt Teun van der Keuken, terwijl hij een bos bedreigt met een grote plastic zak vol lege composteerbare verpakkingen op zijn schouder.
Volgens de aflevering zijn de bekers van suikerriet gemaakt. Dat zochten we verder op. Visueel ziet het er toch wel erg uit als karton en niet als iets van riet. Het rietsuiker-element blijkt alleen te slaan op de aard van het karton. Het is een type karton, genaamd PMA, dat vooral bekend is van spiegelkarton. Dat wordt meestal van maiszetmeel gemaakt, maar het kan ook van suikerriet gemaakt worden. Als het van suikerriet gemaakt wordt, dat zou dan geïmporteerd moeten worden, dus daar gaat je carbon footprint! Suikerriet heeft sterke vezels en is goed te gebruiken in de papierindustrie. Maar dan blijft het nog steeds karton. Of je karton nu van maiszetmeel of van suikerrietvezels maakt, het is niet waterafstotend. Er is meer voor nodig.
Inkoopbehoefte bekers
Aanbestedingsnieuws heeft wat voorkennis en weet dat vergelijkbare “composteerbare bekers” op diverse Ministeries circuleerden. ze hadden daar zelfs overal plastic prullenbakken met een gat erin waar dan de bekers apart in verzameld konden worden. Dat hielp helemaal niet. Onze toenmalige collega’s propten er bananeschillen in. Die de schoonmakers er dan weer uit moesten halen. Het gescheiden ophalen van de bekertjes was daar een complete illusie. Het is ook een beroemde showcase Case 22, (Catch 22?) in de EMVI- behoefteinventarisatie van PIANOo, de Rijksaanbesteding koffiebekers. Volgens Teun van der Keuken zou het gaan om 85 miljoen koffiebekers. Zo veel?
We berekenen het even op een bierviltje. Nee serieus, dat zou zonde zijn van het kartonnetje. Dit hebben we berekend op een duurzame calculator op de computer die toch al aan stond om dit stukje te typen. Er zijn “maar”110.000 rijksambtenaren. Die drinken kennelijk allemaal minimaal elke dag uit 1 papieren beker en op 300 werkdagen zit je op jaarbasis al aan de 33 miljoen bekertjes.
Als die ambtenaren allemaal een onverwoestbare milieumok hadden gekregen, die ze zelf tegen betaling konden bijbestellen, had de samenleving dat 33 miljoen x 4 jaar bekers bespaard! Dat zijn echt veel bekers. Er is geen composthoop in Nederland die 33 miljoen bekers kan verteren op jaarbasis. Dan zou heel Nederland wel een composthoop moeten worden. Compost is een hele gevoelige aangelegenheid. En als de biobased coating toch gewoon een polyethyleen coating was vinden de archeologen van het jaar 3330 die hele Kartonbekercultuur alsnog terug in de bodem.
En ondertussen. Stel dat al deze bekers bespaard waren van al de suiker en melk restanten die de ambtenaren er nu tegenaan geklotst hebben. Als het echt schoon karton was geweest, met hoogstens alleen wat koffie. Van al dat karton had onze uitgever 3a3 Publishing allemaal mooie boeken kunnen maken in de tussentijd. Als je zo veel papier zou hebben, zou het echt zonde zijn om Aanbestedingsnieuws op dat papier te maken. We hebben echt ook wel genoeg stof voor mooie boeken. Als het karton was bespaard, dan. Want nu het is gebruikt als koffiebeker is het sowieso verontreinigd met allerlei melkachtige vetten, net zoals de pizzadoos die je daarom ook niet bij het oud papier moet gooien.
Biobased als marketing
Douwe Egberts leverde aan het Rijk voor de periode 2015-2019 volgens die Case 22 de papieren bekers met een (volgens hun) biobased binnencoating van PLA. De gewone man in de straat zegt dat niet veel. Ook die biobased coating is dus PLA. Even googlen leert dat vrijwel alle “rietsuiker bekers” verkocht worden met een PLA-coating. PLA, dat is polymelkzuur en wordt ook gebruikt voor chirurgisch hechtgaren. Dat is dus niet een zuur maar een polymeer, oftewel het is een plastic, om precies te zijn een thermoplast, die bij verhitting zacht wordt. Omdat het heek zuur plastic is, Nu is er over het beperkte duurzame gehalte van FSC een heel boek te schrijven. FSC is al niet duurzaam. We volstaan even met een verwijzing naar de Cobouw.
Het principe is dus, dat het “duurzaam” want karton is, en de biobased is een excuus voor het jasje van plastic van die beker. Omdat het jasje van plastic “afbreekbaar” is, is het zogezegd niet voor eeuwig. Geen wonder dat geïrriteerde regenponchoverkopers dan ook gaan denken: hee onze polymeren zijn ook afbreekbaar, wij hebben ook jasjes van plastic. Het breekt pas af over honderd jaar weliswaar maar de herkomst is ook heel biologisch, van maiszetmeel. Wij zijn ook biobased!
Het uitgangspunt is papier (dwz karton) met binnencoating, zodanig dat de beker composteerbaar is, is dat duurzaam? Het is biobased omdat het “van biologische herkomst is”. Ja wat is dat niet. Alle plastics zijn verharde olieën, dat is ook biobased. Het woord klopt eigenlijk niet. Ook aardolie en al zijn derivaten zijn van biologische herkomst, je kan van elke plastic wel zeggen dat het biobased is. Beton! Cement zand en grind! Dat is hartstikke biobased. Beton gooi je ook niet in de GFT-bak! Er is een reden waarom je papier en karton ook niet op de composthoop gooit. Waarom doe je dat wel met je gecoate kartonnen bekers?
Papier als GFT?
In de Monitor-aflevering gaat men ervan uit dat de marketinggedachte is dat de bekers composteerbaar zijn. Omdat dat er op staat. Met een hoeveelheid van 33 miljoen kilo per jaar is dat een complete illusie. Een mooie droom. Je kan niet werkelijk verwachten dat je kartonnen bekers met laagjes “bioplastic” werkelijk op de composthoop kan gooien en dat de plantjes daar dan blij van worden. Dat is te veel. Dat kunnen de plantjes allemaal niet verwerken.
Die droom begint al met het uitschelden van karton voor papier. De beker is niet van papier maar van karton. Karton is wat anders dan papier, per definitie dikker. De definitie van papier is dat het helemaal niet water-absorberend is en onderscheidt zich alleen al daarom van karton. Karton is aanzienlijk steviger en vezeliger en daardoor ook minder afbreekbaar. Maar dat laat ook nog steeds water door. Heel dun papier, zoals theezakjes, daarbij spreken we al over een afbraaktijd van 6 maanden. Pas dan is het theezakje echt vergaan. Voor de afbraak van een gelijmd bekertje, is dat nog veel langer. Van een omgevallen boom verwacht je ook niet dat die binnen een jaar volledig weg gecomposteerd is.
Als je je koffie gewoon in karton giet, loopt t er doorheen, dus er moet wel een coating op. Het is echter niet op zich een slechte eigenschap van de kartonnen beker dat die gecoat is. Die bekers zijn nog steeds uitstekend geschikt voor hergebruik. Maar niet compost-hergebruik. Het hele concept van een papieren beker is al verkeerd. Bijna elk ander materiaal is beter bruikbaar voor een beker dan papier. De reden waarom de kartonnen plastic gecoate beker bestaat is omdat men de beker weg wil kunnen werpen.
Een wegwerpbeker? Wie bedenkt nu zoiets? Een archeoloog? Het kan geen filosoof zijn geweest. Waarom zou je een beker weg willen werpen? Je hebt hem toch morgen weer nodig? Als je weer drinkt? Als je het denkwerk aan een filosoof zou overlaten, zou die op heel andere materialen komen voor de wegwerpbeker. Als het er dan toch om gaat om het weg te werpen, drink dan meteen uit een afvalzak. Dan kan je die ook eindelijk eens weggooien. Dat kun je ook een stap verder nemen. Drink uit een vat nucleair afval! Dan is het kernafval-probleem ook weer opgelost. En je dorst misschien ook.
Factor Mens
Daar zit dus volgens ons de crux. Het gaat alles om kennis, en die ook ten volle nutte aanwenden. Niet zozeer van de kijkers thuis maar van de cateraar, de schoonmaker en de gebruikers van de kantine daar bij het Mediahuis. Dat lijkt zo op het eerste gezicht misschien niet veel gevraagd. Maar dat is het wel. De scheider moet
-weten waar de door hem gebruikte producten van gemaakt zijn
-bij welke reststroom dat dan terecht moet komen?
-dat ook doen.
Dat is wel veel gevraagd en ook nog eens tamelijk specialistisch. Vragen van mensen dat zij actief op zoek gaan naar specifieke, misschien wel traumatische kennis en daar gebruik van maken en ook nog eens niet lui zijn. En de tijd nemen. En alles op het juiste moment onthouden en dan ook daadwerkelijk begrijpen dat ze dat moeten doen. Dat opdoen van kennis is een langjarig proces. Er is veel opvoeding voor nodig.
Die opvoeding is niet aan iedereen besteed. We hebben zelf mogen aanschouwen in een half jaartje hoe veel ambtenaren maling hebben aan het apart inzamelen van koffiebekers. In het bekergat van de prullenbak zaten algauw propjes papier en bananenschillen. En tussen de bananenschillen bij het GFT-afval zaten ook weer bekers. Wat een groot schandaal om alle rotzooi maar in zo’n speciaal bekergat te stoppen in strijd met de ambtsinstructie. Zijn ze niet opgevoed? Maar ja dat zijn ze soms ook niet.
Een eindgebruiker is een mens en een mens is een aap. Een zo’n mensaap is de cateraar die verzamelt het apart maar gooit het dan volgens de instructie bij het restafval. Een ander is de schoonmaker denkt oh, biocomposteerbaar, dit moet bij de composthoop, terwijl de eindgebruiker de koffie niet op heeft en meeneemt naar de oud papierbak van zijn werkplek, waar geen aparte bekercollectie is. En een andere eindgebruiker heeft er maling aan en gooit de beker opzettelijk bij het restafval. En een vierde raakt overspannen als die na alle managementlagen ook nog door Renewi wordt aangesproken op verkeerd weggooigedrag en dat dit bij het plastic had gemoeten. Zo eindigt het Mediahuis waar de Monitor-medewerkers de koffie drinken, ook nog met een te kleine reststroom voor hergebruik. Dan ga je daar ook niet een aparte vrachtwagen voor laten rijden, voor een halfvol zakje bekers.
Verwachtingsmanagement
Het vervelende met milieubewust zijn, is dat je nooit precies weet wat er zoal in de calculus mee moet, kan en vooral “had gemoeten”. Dat geldt voor de MKI kostencalculator net zo goed als voor de CO2 footprint. De factor mens is niet zo goed op waarde bepaalbaar. De factor valt uiteen in mooie en in waardeloze individuen. Als iedereen goed zou scheiden, zou alle afval goed verwerkt kunnen worden. Maar de mensen die dat scheiden moeten doen zijn gewoon maar mensen en dat is heel erg. Dat is namelijk niet te verhelpen. Dat begint al met ambtenaren die hun afval verkeerd weggooien. Ze scheiden helemaal niet! Blijven gewoon met de rommel zitten. Echt heel verwerpelijk. Zo kan je helemaal niks verwerken.
Het eindigt nu met gemeentes die van je verwachten dat je alles en iedereen gaat scheiden. Nou, 3 afvalbakjes gaat nog wel. 7 verschillende reststromen erop nahouden dat wordt te gek. Dat kun je niet meer verwachten van mensen die door alle kunstmatige woningnood een eenkamerwoning betrekken. Plastic, papier, glas, gft, KCA, batterijtjes, lampen, grofvuil, en audiovisuele apparaten en keukenapparatuur moeten apart naar het Renewi-knooppunt gebracht. En het GFT moet in de Bokashi-emmer. 3a3 Publishing geeft het niet op. Moet dan alles en iedereen gescheiden? Zijn er nog steeds mensen die bruin en wit glas apart houden?
Karton van Plastic
Het kernprobleem van de bekertjes is daarmee goed vergelijkbaar met drankenverpakkingen. Dat is het niet accepteren van de aard der dingen. En gegeven de tragiek ervan is dat ook best te begrijpen. Het is wel karton, omdat de fabrikanten het mooi willen bedrukken om het te verkopen. Maar het is van plastic, zodat ze het ook nog kunnen gebruiken voor vloeistoffen. En het is niet van glas omdat dat breekt. Die coating is bij drankenverpakkingen veelal van polyethyleen en vaak ook nog een laagje aluminium. Moet dat nu bij het plastic of bij het papier? Papier moet schoon gerecycled worden. Alles wat er aan inkt en verf op zit, is al giftig genoeg. Waar horen gecoate kartons van de bekertjes van de KRO/NCRV dus thuis?
Het karton in die drankenverpakkingen is ook weer fsc, maar zoals gezegd is de laag plastic daar zo groot, dat je de verpakking om het even ook van plastic dan kan maken, dat gebeurt alleen niet omdat het karton beter te voorzien is van marketinguitingen. Nu loopt Campina wel voorop bij het ontwikkelen van coatings van iets anders dan polyethyleen. Die kunnen dan worden hergebruikt, niet voor papier uiteraard want het is meer plastic dan papier. Maar wel als grondstof voor granulaat. En daar kan je dan weer bijvoorbeeld cd’s van maken, of tal van andere plastics. Daarmee rijst op onze redactie de vraag of dat wel zo bekend is bij de medewerkers van de KRO/NCRV want die hebben al zo veel energie gestoken in het uitzoeken van hoe het nu precies zit. De biocomposteerbare bekers waren misschien ook helemaal niet bedoeld voor in de KRO/NCRV tuin maar voor in de KRO/NCRV 3d-printer.
Bovendien zijn de microplastics zoals de PLA in compost, specifiek in compost worden die POP’s genoemd ( Persistent Organic Pollutants) juist schadelijk voor het milieu. Wat je veel beter kan doen met de bekers, als er alleen koffie mee is gemaakt, is ze desnoods zelf door de shredder gooien en te zeven om er papier van te maken. Al zijn er genoeg bedrijfjes die dat papier scheppen best ook kunnen doen als de reststroom maar wordt aangeleverd. 3a3 Publishing is zo’n bedrijfje.
Duurzaam wegwerpen
Een beker van karton, is niet gauw duurzaam, in de zin van gaat-lang-mee, te krijgen. Het is eigenlijk nog slechter dan plastic. Plastic is gemaakt om lang te bewaren en om dingen daarin lang te kunnen bewaren. En dan gaan we dat alsnog wegwerpen. Dat is op zich al absurd. Maar het is overal! Plastic vorkjes, plastic bekers. Een plastic beker kun je meerdere dagen of zelfs jaren gebruiken, bij een kartonnen beker houdt het echt op na 2 of 3 keer hergebruik, dat stijgt pas naarmate er meer plastic in zit. Coca Cola beweert op basis van eigen onderzoek dat de CO2 footprint van een glazen fles zelfs 2x zo groot is als die van blik. Dat klinkt tegennatuurlijk maar dat kan goed ook echt zo zijn, het hoeft niet verhit te worden en de breuk bij transport is nihil. Statiegeld, afspoelen en als t dan nog niet schoon is, opnieuw verwerken tot plastic.
Wat moet je dan doen met die bekers als je ze per se niet wil verbranden, maar ze moeten wel per se van papier zijn en toch per se worden weggegooid? Is er niet een ander voorwerp dat je nooit zou willen verbranden, zo lang mogelijk zou willen bewaren, dat van papier gemaakt is maar wel zo dat je er ook nog een kop koffie over heen kan gooien zonder dat het volledig verschrompelt en in je handen composteert? 3a3 Publishing wil daar graag wel een dergelijk gebruiksvoorwerp van maken. Geef de rest van die voorraad kartonnen plastic gecoate bekers dus nu maar allemaal aan ons. Om te verwerken.
5 thoughts on “Koffiebekertjes biobased: kennis is de crux bij duurzaamheid”