Weekendspecial adaptive preferences, aangepaste smaak

Laatst geupdate op augustus 21, 2023 door redactie

Kan je je smaak aanpassen? Ja en Nee. Er zit een heel ethisch leerstuk aan adaptive preferences vast. En dat is ook relevant voor contracten en recht en dus ook aanbestedingsrecht. Het is ook een wiskundig, speltheoretisch definitieprobleem. Je stelt je voorkeuren vast op basis waarvan je tot je rationele keuze komt en een ander doet dat dan ook en de veronderstelling is dat je dan, bij afstemming tot de meest rationele verdeling optie A voor André en optie B voor Benny uitkomt. Als je van voorkeur verandert, is wat je eerder voorkeurde niet meer je voorkeur. Dan was het dus niet je voorkeur.

Wat gaat er nu zo mis in de rationele keuzetheorie? Nou het ligt misschien ook aan de theorie, maar volgens Aanbestedingsnieuws ligt het probleem met rationele keuzetheorie vooral bij het fenomeen mens. Mensen zijn gewoon ongelooflijk wispelturig, kortzichtig, geleid door oerdriften en hoofdzonden als ongeduld en naijver. Gierigheid, ook zo’n spelbreker van de rationele keuzetheorie. Hoogmoed. Trots. Het is ook daarom, dat de filmpjes van Jan Roos met daarin zijn persoonlijke smaak, zo succesvol zijn. Een gewone self-made man. Waar houdt die nou van.

In de echte wereld is er zoveel naijver, dat als Benny eenmaal keuze B maakt, dat dan de preferentie van André ineens verschuift naar optie B, Belinda. Omdat Benny ook Belinda wil. Terwijl André daarvoor nog Anita wilde, komt Belinda ineens met de extra kwaliteit dat-Benny-die-ook-wil. Elke ouder zal het verdelingsprobleem wel herkennen:  wat grote broer wil, wil kleine broer. Wat kleine broer wil, wil grote broer absoluut niet meer. Behalve als ze het allebei willen en er is pas verdelingsharmonie als ze het allebei echt niet willen. Maar in de rationele keuzetheorie zit dit allemaal niet ingebouwd.

Is dat relevant voor gemeentelijke inkopers, ja natuurlijk. Om de kosten niet eerlijk te hoeven delen neemt elke gemeente zijn eigen zwembad in plaats van de kosten te delen voor een gemeenschappelijk zwembad aan de grens met een andere gemeente. Zo is dus de uitkomst, dat er objectief geen enkele reden is om het zwembad weer aan de namaak-duurzame saunafabriek te gunnen, en toch gunt iedere kleine gemeente het daaraan.

Martha Nussbaum, de nemesis van Aanbestedingsnieuws, heeft er een heel artikel aan gewijd in reactie op haar (ex?)partner en gedragseconoom Amartya Sen. Het is een afgeleide van de stelling van haar en anderen dat er een universele (dikke/vage) theorie van het Goede is. Je past je preferenties aan aan de patriarchie, aan wat haalbaar is en van je verwacht wordt, aan de heersende mode en nog meer dingen waar feministen een hekel aan hebben. Dus wat vrouwen willen, is niet wat vrouwen echt willen. Alleen Martha Nussbaum weet wat vrouwen willen.

Dat een mens zijn voorkeuren aangepast raken met de tijd, is evident. Mensenkinderen hebben een belachelijke smaak. Voor zoete rommel. Kwijlzoet snoepgoed, hoe zoeter hoe liever en in de loop van de jaren trekt dat bij en leer je ineens de waarde van spruitjes en spinazie kennen, op een handjevol mensen na da in de vliegende ufo en klei en smurfensnot fase is blijven hangen. Gum, dat vinden kinderen ook lekker, mijn halve basisschool klas at stiekem van de gum, waarschijnlijk een groot logistiek probleem voor basisschooljuffen. Kom je nou nooit tegen in een driesterrenrestaurant, ook niet in het kindermenu. Natuurlijk, die smaak past zich wel aan. Maar er zijn dingen die je door de jaren heen gewoon echt niet lust en ook nooit gaat lusten, lever, vis, witlof, bonen. En dat is dus het meest authentieke wat er is, je eigen smaak.

Is de smaak van ambtenaren nou zo universeel slecht? Ik kreeg veel reacties op mijn eerdere artikel Is uw smaak wel goed? Inkoopadviseurs vonden het erg grappig maar een ambtenares van een grotere ambtenarencollectie, kon er geloof ik niet om lachen. Terwijl zij nota bene de reden was waarom ik erop kwam. Wie adviseerde me een lelijke plastic ecru grijze regenjas te kopen voor veel te duur in de winkel waar ik nooit zou komen omdat die hoe dan ook veel te duur was en niets in mijn maat heeft? Ze vond het toen, net als ik, en afzichtelijke jas. Maar een ambtenaar zou dat beslist een hele mooie jas vinden. Ik wist zelf ook niet meer wat ik ervan moest vinden, want we hadden al heel de dag door de stad gelopen.

Wat ik al zei, van een Ministerie bederft je smaak. Eenmaal aangekomen in het Ministerie waardeerde ik de smaak van bastognes erg, omdat die, indien kort gedoopt in de aardbeienthee, een heerlijk zoet zacht en beetje bitter koekje opleveren. Wat ik dus waardeerde aan de bastogne was de eigen erin gestopte effort.  En dus niet de ware aard van het koekje. Om het met Kant te zeggen: Het koekje an sich is helemaal niet lekker, veel te hard, en niet fruitig genoeg. Een schranskoekje, dat je net als Tucs in een keer achter elkaar leeg eet zonder echt de vervulling te krijgen die je verwacht. Je eigen ambtenarenzweet stinkt natuurlijk helemaal niet.

Zo gaat het dus ook met de renovatie van het Amsterdamse Oosterpark. Eigenlijk iedereen die het park van voor de renovatie in 2015 kende, weet dat dit een compleet mislukte renovatie is. Alleen de stadsdeel-ambtenaren hebben nog erg veel moeite, met dit aan zichzelf toegeven. Cognitieve dissonantie. Omdat hun eigen werk erin zit. Hartstikke mooi klimrek toch? En de plastic zwerfkei is toch ook een erg avontuurlijke glijbaan geworden? De Haagse Amarante is toch gewoon heel mooi? Ik begrijp het. Ik vind de bastognekoekjes ook echt erg lekker … … als bodem van de cheesecake. Je eigen werk (dee cheesecake) was heel goed gedaan. Kartonnen macaroni is ook echt heel lekker met veel kaassaus. Heel nostalgisch. Doet me een beetje denken aan mijn jeugd … toen ik de kartonnetjes van stripboeken eraf at. Nee, ik was niet alleen. https://kidoneo.com/why-do-kids-eat-paper/