Rekenkamer: Financieel beheer VWS ernstig onder de maat

Het Rekenkamerrapport heeft de jaarlijkse verantwoordingsonderzoeken voor de Ministeries gepubliceerd. Daaruit blijkt dat het financieel beheer van het Ministerie van VWS ernstig tekort schiet. De rechtmatigheid van een fors deel van de bestedingen kan niet worden aangetoond. Interessant is dat het rapport daarbij stelt dat opdrachten

voor de levering van persoonblijke beschermingsmiddelen direct zijn gegund aan leveranciers. Dat mag volgens de Rekenkamer alleen als dat per inkoop is gemotiveerd en die motivering ontbreekt.

Een van de opvallende constateringen is ook dat het budgetrecht van de Tweede Kamer volgens de Rekenkamer is geschonden. De Tweede Kamer bepaalt volgens dit budgetrecht welk geld waaraan wordt uitgegeven en wijzigingen in de begroting goed of af te keuren. Dat suggereert dat de Tweede Kamer bij de massale inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen, niet is gekend.  De Rekenkamer had daar al eerder zorgen over geuit, maar is op 1 april ook overgegaan tot het maken van bezwaar. Dat budgetrecht weegt zwaar, het is het grondwettelijke recht van de Tweede Kamer. Die is ook echt gepasseerd, door het beleid van De  Jonge.

De genoemde motiveringsplicht komt uit de Aanbestedingswet, en die komt uit zijn beurt bijna 1 op 1 uit de Aanbestedingsrichtlijn. De vraag voor Aanbestedingsnieuws is dan ook in hoeverre de motiveringsplicht uit de Aanbestedingsrichtlijn is opgeschort door de EU Corona – uitzonderingsregelgeving op de Aanbestedingsregelgeving. Werkte die direct door? Zie ook: EU Commissie flexibiliseert staatssteun regels om Corona De motiveringsplicht staat in de Aanbestedingswet, omdat die rechtstreeks volgt uit de Aanbestedingsrichtlijn  Wanneer nu de EU die regelgeving met spoed flexibiliseert vanwege een medische crisis, is het dan voldoende om dat als grondslag te gebruiken of is er nadere implementatie nodig van de EU “spoedregelgeving” in de Nederlandse wetgeving, om van de uitzondering voor persoonlijke beschermingsmiddelen gebruik te maken.

Interessant is omdat die persoonlijke beschermingsmiddelen voor artsen het afgelopen half jaar ook verondersteld echt nodig was bij de coronacrisis. Dat was niet helemaal zo, Aanbestedingsnieuws is zelf in maart nog nagegaan en heeft daarbij geconstateerd dat de grootte van de bekende coronavirussen aanzienlijk kleiner is dan het weefsel van een mondkapje doorlaat. Wanneer het nu echt zo zou zijn dat er een ernstige dodelijke ziekte heerst, waarvoor pmb of anderszins accuut moet worden aangeschaft, moet dan náást het Europees Parlement ook het Nederlands parlement met spoed de benodigde uitzonderingsregelgeving worden opgenomen? Op die manier valt niet in te kopen.

Voor de spoed waarmee de inkopen noodzakelijk zijn, is het tennminste wel denkbaar dat dat soms onmogelijk is voor inkopers om af te wachten, omdat bij de inkoop van schaarse goederen het natuurlijk van belang is om vooraan in de rij te staan. Het scheelt dan aanzienlijk als je je boodschappenlijstje niet ook nog aan 705 Europarlementsleden voor een uitzondering op de Europese regelgeving en daarbovenop nog eens 150 Tweede Kamerleden moet voorleggen voor het goedkeuren van de uitzondering. Nu valt wel te beargumenteren dat gedring bij leveranciers, ook al is dat reguliere marktwerking, niet in het belang is van de volksgezondheid van Europa. Het is alleen ook niet per se wenselijk dat de Europese Unie voor nationale lidstaten de distributie gaat bepalen. Dat lijkt alleen maar leuk zolang het Europarlement nog niet is overgenomen door communisme of een andere rare Europese volksbeweging. Als leveringszekerheid zo belangrijk is en het zo moeilijk is om dit bij spoed goed te regelen, smeekt dit naar het inzicht van Aanbestedingsnieuws om een landelijke kop op de Aanbestedingsregelgeving, die ook tegemoet komt aan het budgetrecht van de Tweede Kamer.

Het navolgende citeert uit het bericht van de Rekenkamer:

Financieel beheer schiet ernstig tekort

De coronacrisis heeft grote impact gehad op het Ministerie van VWS. De aandacht van het ministerie werd dit jaar grotendeels in beslag genomen door het bestrijden van de crisis. Dit is enerzijds een verzachtende omstandigheid voor enkele zaken in de bedrijfsvoering die dit jaar nog onvoldoende verbeterd zijn. Anderzijds legt de crisis ook structurele zwakheden bloot. De besteding van € 5,1 miljard aan coronamiddelen legde grote druk op de bedrijfsvoering. Wij constateren een ernstige onvolkomenheid in het financieel beheer.

Het financieel beheer op de coronacrisis-uitgaven schoot ernstig tekort: de minister kan de rechtmatigheid van een fors deel van de besteding van dit geld niet aantonen. Ook zijn er forse onzekerheden in getrouwheid van deze uitgaven. Zo is een flink deel van de ingekochte goederen zoals mondkapjes en beademingsapparatuur vaak rechtstreeks afgeleverd bij zorginstellingen of een centraal magazijn zonder ontvangstbewijzen of andere documentatie. Daardoor kan niet worden aangetoond of waarvoor betaald is ook daadwerkelijk geleverd is. Hetzelfde geldt voor afgenomen testen. Het departement heeft facturen voor testen betaald zonder te weten of het aantal afgenomen testen klopt.  Bij de inkoop van goederen en diensten zoals persoonlijke beschermingsmiddelen, zijn opdrachten direct gegund aan leveranciers. Dat mag alleen als per inkoop is onderbouwd waarom directe gunning noodzakelijk is, maar die onderbouwing ontbreekt.
Bovenal is het parlement te laat geïnformeerd, bijvoorbeeld over een belangrijke overeenkomst met een inkooppartij (Mediq Nederland B.V.) die het ministerie sloot, waardoor het budgetrecht van het parlement is geschonden. [Nadruk redactie AN] 

De financiële functie was niet voldoende toegerust en is ook niet tijdig versterkt om de grote uitdaging die de coronacrisis met zich meebracht aan te kunnen. Het financieel beheer kreeg onvoldoende aandacht en prioriteit. Het was hierdoor niet mogelijk via een zorgvuldig en beheerst financieel proces betrouwbare financiële verantwoording af te leggen. Om toch inzicht te geven in wat er gebeurd is met de coronacrisis-uitgaven, heeft de minister van VWS in de bedrijfsvoeringsparagraaf van het jaarverslag een uitgebreide toelichting geschreven. Hierin staat genoemd hoeveel ic-bedden, coronasubsidieverleningen, beschermingsmiddelen en dergelijke er volgens hem met de middelen gerealiseerd zijn.
Het financieel beheer van het ministerie van VWS vereist een flinke kwaliteitsimpuls om te voorkomen dat deze tekortkomingen voortduren tot in 2021 en daarna.

Gebrek informatie fiscale regeling risico bij aanpassing

De fiscale regeling specifieke zorgkosten slaagt erin mensen te bereiken die vanwege hun chronische ziekte of beperking hoge eigen zorgkosten maken. Er zijn echter wel grote gebreken in de evaluatie van het beleid van deze regeling. De minister heeft zelf geen zicht op de resultaten van de regeling voor de doelgroep en dit is een risico voor de voorgenomen aanpassing van de regeling.

Bezwaar

Op 1 april 2021 hebben we besloten bezwaar te maken vanwege het financieel beheer op de coronacrisis-uitgaven bij het Ministerie van VWS. Dit volgde op eerdere ambtelijke en bestuurlijke contacten in de periode ervoor waarin onze zorgen over het financieel beheer zijn gedeeld.

Wij [Redactie Aanbestedingsnieuws: De Rekenkamer] vroegen de minister van VWS om op korte termijn een verbeterplan op te stellen. Op 3 mei 2021 ontvingen wij het verbeterplan. De minister geeft hierin aan een forse investering te doen in het financieel beheer. Het plan richt zich op de korte termijn op verbetering van het financieel beheer rondom de coronacrisis-uitgaven. Voor de langere termijn richt het zich op het structureel borgen van het financieel beheer. We hebben het verbeterplan beoordeeld en op grond hiervan besloten ons bezwaar op te heffen.

Financieel oordeel