Aanbesteden kan leiden tot risico’s voor de nationale veiligheid
Voorzichtigheid is geboden bij overheidsopdrachten met een nationale veiligheidsdimensie. Dat stelt een Kamerbrief van 22 mei van de Minister van Justitie en Veiligheid en een verkennend onderzoek in opdracht van dit Ministerie. Ter vergroting van de bewustwording van mogelijke risico’s voor de nationale veiligheid bij aanbesteding en inhuur zijn voorlichtingsbijeenkomsten voor Rijksinkopers gehouden. Daarnaast wordt op basis van een risicoverkenning uitvoering gegeven aan maatregelen gericht op nationale veiligheidsrisico’s die samenhangen met aanbesteding en inhuur.
De brief gaat vooral in op welke maatregelen er hiertegen worden genomen. Zo zijn er voorlichtingsbijeenkomsten voor overheidsinkopers. Ook is een handreiking met een afwegingsmodel in voorbereiding. Ook is een maatregelenpakket ontwikkeld gericht op de selectiefase en contractuele voorwaarden. In het kader van de hiervoor beschreven ex-ante-analyses wordt tevens gekeken naar eventuele risico’s voor de nationale veiligheid bij aanbesteding en inhuur door bedrijven binnen de vitale infrastructuur.
Telecommunicatie
Zowel uit het onderzoek als uit de brief blijkt dat de kwetsbaarheid hem met name is gelegen op het gebied van telecommunicatie. Voor de sector telecommunicatie is een ex-ante-analyse uitgevoerd naar de risico’s van buitenlandse overnames en investeringen. Mede aan de hand van de uitkomsten hiervan heeft de minister van Economische Zaken een wetsvoorstel voorkoming ongewenste zeggenschap telecommunicatie in openbare consultatie gebracht. Voor andere sectoren binnen de vitale infrastructuur zijn ex-ante-analyses gaande of in voorbereiding. Het kabinet laat onderzoeken of ook buiten de vitale infrastructuur het instrumentarium ter bescherming van de nationale veiligheid bij buitenlandse overnames en investeringen toereikend is.
Noodzaak aanvullende wetgeving
Het verkennend onderzoek is gehouden door onderzoekers van De Radboud Universiteit. Zij hebben gekeken naar de wenselijkheid en haalbaarheid van generieke wetgeving op het gebied van economische veiligheid, in het onderzoek “Vitale vennootschappen in veilige handen” . In dit onderzoek staat de vraag centraal hoe aandeelhouderschap in een Nederlandse naamloze of besloten vennootschap (mogelijke) toegang tot (vertrouwelijke) informatie en invloed op beslissingen biedt en op welke wijze dit gevolgen kan hebben voor de nationale veiligheid.
Het rapport concludeert dat de vitale infrastructuur in Nederland over het algemeen goed beschermd is tegen ongewenste (buitenlandse) investeerders, maar er zijn wel enkele kwetsbaarheden. Het gaat dan om de sectoren ICT/Telecom, Openbaar bestuur (digitale overheid) en Defensie. Bovendien wijst het rapport erop dat zodra een aandeelhouder van een vitale vennootschap een bestuurder kan benoemen, ontstaat een belangrijk risico voor de nationale veiligheid. Er worden voorbeelden in gegeven van onder meer de aanschaf van het C2000 systeem dat na een overname in Chinese handen komt te vallen.
Kostprijs bij aanbestedingen veiligheidsissue
De onderzoekers van de Radboud Universiteit wijzen ook in zijn algemeenheid op de problematiek van het (Europese) aanbestedingsrecht bij inkopen. Voor opdrachten die bepaalde grenswaarden overschrijden, moeten (lokale of rijks)overheden Europees aanbesteden. Het gevaar hierbij is vooral dat de kostprijs vaak een van de belangrijkste selectiecriteria is.
“Denkbaar is dat bedrijven met verkeerde intenties zelfs onder de kostprijs gaan zitten om de opdracht binnen te halen. De nationale veiligheid kan dan indirect nadelig worden beïnvloed. Bij deze wijze van aanbesteding is er mogelijk onvoldoende oog voor de nationale veiligheidsbelangen. De Europese richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging kan in dit verband de balans verbeteren”, aldus een in het onderzoek aangehaalde respondent. Volgens een der geciteerde respondenten hebben de inkopers geen oog voor de eigendomsstructuren van de ondernemingen waarmee ze zaken doen.
De redactie van Aanbestedingsnieuws sluit niet uit, dat overheidsinkopers daar wel degelijk oog voor hebben en het probleem hem eerder zit in het gelijkheidsbeginsel dat over alle aanbestedingen van toepassing is. Zo vermeldt artikel 1.4 van de Aanbestedingswet voor Defensie en Veiligheid in Artikel 1.4
Een aanbestedende dienst of een speciale-sectorbedrijf behandelt ondernemers op gelijke en niet-discriminerende wijze
GPA: Gelijke behandeling
Aanbestedingsnieuws heeft zelf ook onderzoek gedaan, naar de vraag in hoeverre aanbestedingen nu verplicht bekend moeten worden gemaakt en waarom. Nederland is via het WTO-verdrag GPA, de General Procurement Act gebonden aan het gelijkheidsbeginsel bij aanbestedingen. De partijen moeten ondernemers over en weer onmiddellijk en transparant toezicht geven in overheidsopdrachten en no less favourable treatment. Dat staat op zichzelf al haaks op het veiligheidsbelang, voor zover je niet wil dat Amerikaanse wapengiganten en ondernemers uit collega verdragspartij Kazachstan voor de levering van dienstwapens gelijk worden behandeld.
Met de GPA/113 verplichten lidstaten zich ertoe dat :
- leveranciers van een Lidstaat niet door die Lidstaat mogen worden voorgetrokken bij overheidsopdrachten
- overheidsopdrachten transparant worden verstrekt
- dat ze een kosteloos toegankelijke en gecentraliseerde elektronische database opzetten met daarin berichten van aanbestedingen
- gunstige overgangsmaatregelen ten gunste van een snellere toegang van nieuwe leden van de WTO
Reikwijdte
Reikwijdte is juridisch potjeslatijn voor de vraag in hoeverre dit verdrag van toepassing is op overheidsopdrachten. De GPA neemt voor veiligheidsgerelateerde opdrachten een ruime marge. Iedere partij bij het verdrag mag niet op basis van het GPA-verdrag worden verhinderd om gevoelige informatie niet vrij te geven. Op veiligheidsgebied kan geen staat verplicht worden iets openbaar te maken.
Article XXIII: Exceptions to the Agreement
1. Nothing in this Agreement shall be construed to prevent any Party from taking any action or not disclosing any information which it considers necessary for the protection of its essential security interests relating to the procurement of arms, ammunition or war materials, or to procurement indispensable for national security or for national defence purposes.
Aan die beleidsruimte worden strikte beperkingen gesteld via de EU Aanbestedingsrichtlijn voor Defensie, die zonder nationale koppen is geïmplementeerd in de Aanbestedingswet voor Defensie en Veiligheid,. Op basis van die laatste wet moet iedere opdracht en de gunning ervan moet worden bekend gemaakt.
Je kan niet eerlijk kiezen: 13 redenen waarom Aanbestedingsrecht nooit gaat werken