Position Paper Hub Keulen: verschil aanbesteding in theorie en praktijk

Hub Keulen, voormalig lid van de adviescommissie Gids Proportionaliteit, heeft een position paper geschreven voor het ronde tafelgesprek over aanbestedingen op 27 september 2023. Keulen ziet aanbesteden als een klein onderdeel in het inkoopproces. Wij posten hieronder enkele fragmenten eruit.

De mooiste is onderstaande:

. U spreekt over “aanbestedingsbeleid”, ik spreek liever over “inkoopbeleid”. Aanbesteden is
slechts één onderdeel van een totaal inkoopproces, en op het moment dat de aanbesteding start
zijn alle belangrijke beslissingen al genomen;

Zorgelijk, is ook de vaststelling van Keulen dat beleidsspeerpunten door organisaties met de mond beleden worden maar niet werkelijk in de praktijk worden gebracht. Liegt onze overheid?

Ik maak ook graag onderscheid tussen het door organisaties vastgestelde inkoopbeleid (dat er vaak goed uit ziet, en voorziet in o.a. de door voor u belangrijke punten van aandacht voor het MKB en circulair of meer algemeen duurzaam inkopen ) en de praktijk. Dat er beleid ís wil nog
niet zeggen dat dit beleid ook in de praktijk wordt gebracht:
a. Citaat: “we hebben het manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ondertekend, maar doen daar in de praktijk niks mee”; of
b. 327 eisen bij een aanbesteding van circulair kantoormeubilair; je hoeft geen specialist te zijn om je te realiseren, dat het MKB hier niet voor in aanmerking komt, bovendien creëer je hiermee een monopolist; of
c. Een van de gunningscriteria om een opdracht te verwerven is het type autoband dat op de auto’s ligt, die de desk‐ en laptops komen afleveren bij de aanbestedende dienst… AĬankelijk van het type scoor je hoger! Hier haken kleinere bedrijven echt op af (en de groteren klagen maar krijgen vaak geen gehoor).

6. Je zou mogen verwachten dat ook van de accountantscontrole positieve prikkels uitgaan naar
het realiseren van dat inkoopbeleid dat er op papier zo mooi uit ziet (rechtmatig, doelmatig, best value for taxpayers money, aandacht voor duurzaamheid, aandacht voor het [lokale] MKB…).Helaas bevinden accountants zich in een spagaat dat zij om de zoveel tijd zelf onderwerp zijn van aanbesteden.

Bron:

https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2023Z15632&did=2023D38202

NDR:

Voor veel deelnemers in het Aanbestedingsveld geldt dat ze over hun eigen lot adviseren. Dat hoeft helemaal niet onmogelijk te zijn. Aanbestedingsnieuws/3a3 is er altijd eerlijk over geweest. Dat kan de rest van de wereld ook doen, zichzelf in eigen voet schieten, neem allemaal een voorbeeld aan ons en schiet in je voet. Gek genoeg volgen weinigen ons voorbeeld.

De redactie vindt de aanbestedingsfilosofie van Keulen erg interessant en het is zeker terecht om aanbesteding als onderdeel te zien van het inkoopproces, en juist het beheersen van de spend en het inkoopproces is cruciaal onderdeel van de rijksoverheid. Aanbestedingsnieuws stelt zich op het punt dat aanbesteden, zoals dat nu gaat, niet kan. Dat neemt niet weg dat het inkoopproces er altijd is, overal waar wordt ingekocht en dat inkoopproces gaat door ook als er sprake is van onuitvoerbare regels. Zie je aanbesteden als een vorm van inkopen, een al dan niet moeilijke of onmogelijk uitvoerbare manier van inkopen, dan is er een wereld buiten het aanbesteden waarin alles wél vlekkeloos kan worden ingekocht. Daar valt zeker veel voor te zeggen,

Voor de stelling dat als een aanbesteding start, “alle belangrijke beslissingen al genomen zijn”. Idealiter is dat waar, een inkoop is op het eind van het besluitvormingsproces. In de politieke praktijk van hett pos 2013 Aanbestedingsrichtlijn aanbesteden, is dat helemaal niet zo. Juist omdat dit moment van de gunningsbeslissing bepalend is voor de stakeholders, de leefomgeving, worden voorbereidende werkzaamheden zo veel mogelijk voor de gunningsbeslissing belegd. Zoek op gunfirst en u vindt de voorbeelden die Aanbestedingsnieuws heeft aangedragen van gunningsbeslissingen die vooruit lopen op een democratisch akkoord.

Het zijn belangrijke voorbeelden die Keulen schetsts, maar welke conclusie hieruit getrokken moet worden, is nog mistig. Keulen komt met een paar citaten van de werkvloer, meest opmerkelijke dat iedereen kan zien dat een aanbesteding van 327 criteria niet uitvoerbaar is voor het MKB. Hier heb je het concept van Hanlons razer in de praktijk: Schrijf niet toe aan het Kwaad wat met stupiditeit kan worden uitgelegd. Wat is een aanbesteding met 327 gunningscriteria? Is dat wel een serieuze manier van inkopen met een aanbesteding, is het werkelijk een valse manier om naar een bepaalde leverancier toe te schrijven, of is het een slechte knip- en plakjob? En zo ja was het een oprechte inkoper of een overijverige stagiair die teveel heeft geluisterd naar een ongeïnteresseerde manager, of was het een pro forma aanbesteding met de beste bedoelingen? Ondernemers weten ook niet wat ze in alle tenderdocumentenbrij nu het belangrijkst moeten vinden.

Aanbestedingsnieuws is zeer benieuwd. Inkoopmotieven achterhalen en onderzoeken kan alleen zinvol zijn met eerlijkheid van de spelers. Als men moet zoeken naar oneerlijkheid in motieven voor oneerlijk aanbesteden, heeft het weinig zin om bij de oneerlijke te rade te gaan. Was het werkelijk die traumatische jeugd die van X. een bankovervaller maakte? Ethische motieven zijn altijd erg lastig toetsen, om veel redenen. We kunnen niet in iemands hoofd kijken om te zien wat hij echt denkt wat we aannemen dat deze persoon denkt. En daarnaast heb je nog het biechtgeheim, de vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst van artikel 10 EVRM.

Beter Aanbesteden is naar het inzien van de redactie niet  zo mogelijk maar een Beter Inkopen doelstelling werkt beslist. Een instittuut als PIANOo is dan ook broodnodig voor het effectueren van een professioneel inkoopbeleid dat beleidsdruk kan weerstaan als dit in het belang is van de belastingbetaler zonder daarbij tekort te doen aan het democratische gehalte van de besluitvorming.