Haagse raadsvragen over minimumloon als minimumeis in aanbestedingen

Raadspartijen SP, PvdA, GroenLinks, Partij voor de Dieren en Haagse Stadspartij vinden dat het Haagse college alle mogelijkheden moet onderzoeken om de bedrijven waarmee men als gemeente in zee gaat, te vragen om een leefbaar loon te betalen aan hun medewerkers. Daarom hebben zij vragen gesteld over de mogelijkheid om minimaal minimumloon te eisen in aanbestedingen.

De vragen zijn op zich vorige maand 21 juli gesteld maar er kwam nog geen antwoord op dus we brengen het nog maar eens in herinnering met onze eigen zomerse visie daarbij:

De vragen zijn naar aanleiding van berichtgeving in Binnenlands Bestuur. Volgens een kamerbrief van demissionair Minister van Gennip van Sociale Zaken, zou dat niet kunnen, wel wanneer de opdracht wordt uitgezet bij een uitzendbureau of payroller, via de Waadi wet. Bij aanneming van werk is de Waadi echter niet van toepassing en daarover schrijft de Minister het volgende cryptische stukje, dat leest als een vakantiepuzzel.

Wanneer een gemeente overgaat op het aanbesteden van een opdracht is het eisen van de voorwaarde van een beloning van 14 euro bruto per uur
voor werknemers van de opdrachtnemer(s) in veel gevallen niet verenigbaar met het aanbestedingsrecht. Dit is het gevolg van de in de
Aanbestedingswet 2012 (hierna Aanbestedingswet) opgenomen verplichting voor aanbestedende diensten, dat voorwaarden voldoende verband moeten houden met het voorwerp van de opdracht (art. 2.80 Aanbestedingswet).

Een salariseis kan daarom alleen betrekking hebben op medewerkers van de opdrachtnemer die betrokken zijn bij de uitvoering van de opdracht. Een salariseis zal daarnaast in veel gevallen in strijd zijn met het proportionaliteitsbeginsel (art. 1.10 lid 1 Aanbestedingswet). Dit beginsel bepaalt dat een voorwaarde in een redelijke
verhouding tot het voorwerp van de opdracht moet staan. Een salariseis – ook al is deze beperkt tot de medewerkers die zijn betrokken bij de uitvoering – zal in de meeste gevallen niet-proportioneel zijn vanwege de onredelijke gevolgen voor de bedrijfsvoering van de opdrachtnemer. (cursief want niet te volgen, Red QAN)Denk hierbij aan mogelijke ongelijke beloningen binnen een onderneming, of dat een salariseis doorwerkt na uitvoering van de opdracht.

Bron: Kamerstukken II 2022/23, 29544, 1211

Dus wat kan er nu niet? Eisen stellen in een aanbesteding, die geen verband houden met het voorwerp van de opdracht. Maar dat is niet zo. Je kan die eisen wel eisen, ook al kun je ze mogelijk niet handhaven via de inkoop via de Aanbestedingswet, van iedere ondernemer in Nederland kun je vragen dat hij minimumloon betaalt en anders stuur je er de Arbeidsinspectie op af en als iemand niet minimumloon betaalt is dat zeker een “ernstige beroepsfout” waarmee je alsnog van een aanbesteding kan worden uitgesloten. Van iedereen met wie je zaken doet, kun je dat ook in redelijkheid vragen, ook van buitenlandse bedrijven. Kan het minimumloon dan toch worden ontdoken via bijvoorbeeld outsourcing? En zo ja, wat kan je er dan met een aanbesteding aan doen?

Aanbestedingsnieuws weet wel een goed dubieus voorbeeld van hoe dat outsourcing gaat, in de civiele inkoop. Er was eens een grote ICT-verlener laten we hem BRB noemen of DTD… Die had klussen voor de overheid maar ook voor ondernemers. En die had tot in 2010 of zo een klus om te werken voor een ondernemer X hier in Nederland en dat moest natuurlijk steeds goedkoper want onze overheidsinkopers denken dat dat precieze product van deze ondernemer X altijd elk jaar goedkoper moet worden en dat geld moest ergens vandaan komen.  Er kwam dus tot 2010 altijd een aardige man, laten we zeggen Marco, die door BRB was aangenomen voor minimumloon en die kwam dan langs bij Debby als haar computer weer eens was vastgelopen, om het te resetten met een mirrordisc en uiteindelijk kwam hij alleen nog langs om die rare windows server kastjes te installeren, omdat de bureaucomputer “in de cloud” ging en zat hij zo zichzelf op te heffen. Als we voortaan issues hadden met de computer moest Debby naar de sweatshop in India bellen met Indische Marco. Dat duurde natuurlijk uren langer maar dat gaf kennelijk niet want in India is iedereen goedkoper. En als de overheid nou door bleef klagen over de prijs dan ontsloeg dat Amerikaanse bedrijf ook nog Debby, en lieten ze de spellingscontrole ook door Indische Debby doen, en dan betaalde de overheid maar de WW van Debby want zo gaat dat. De Nederlandse overheid betaalt liever twee Marco’s en twee Debbys te weinig dan een Marco en Debby genoeg. Een ondernemer moet voortdurend door een hoepel springen voor overheidsinkopers want die kijken niet verder dan hun neus lang is. Als overheidsinkopers hun geld goed investeerden, hoefde waarschijnlijk niemand ooit in de WW maar nu zitten daar allemaal mensen in die steeds opnieuw maar goedkoper en goedkoper moesten produceren tot de kruik barstte.

Is het dan mogelijk om minimumloon te eisen van onderaannemers, nu moet je het zo zien dat onderaannemer eigenlijk een door de aanbestedingswetgever verkeerd vertaald woord is, het gaat om subcontracting: onderleveranciers van allerlei pluimage. De raadsleden vragen naar de groenvoorziening. Dat is inderdaad een probleem maar met ondercontractering in aanbestedingen is het allemaal nog veel complexer.
het gaat niet alleen om de groenvoorziening (een echte aanneming van werk) maar ook alle andere  toeleveranciers van alle toeleveranciers. Dat is nogal veel. Want de producten die een kleine ondernemer inkoopt met een pasje van de groothandel, zijn ook maar weer eindproducten in een lange schakel op weg naar de delving van grondstoffen. Een groenvoorziening is een dienst, dat valt nog te overzien, dat is meestal ook een Nederlands bedrijf, want je kan niet vanuit een Indiase sweatshop hier de straat schoffelen. Die groenvoorziening kan bijvoorbeeld door een bouwbedrijf worden ingehuurd om mee te helpen bij een aanbestedingsklus. Maar achteraf, na de aanbesteding, heeft die groenvoorziening al geen mogelijkheid meer om andere oplossingen voor te stellen die leiden tot een groener resultaat, want de onderhandelingspositie komt met de aanbestedings-onderhandeling met de klant mee. Die is dan al afgelopen en doordat het bouwbedrijf dan al weet wat de opdracht hem oplevert en hij geen mogelijkheid heeft om aan de hand van nieuwe kennis betere voorstellen te doen binnen de aanbesteding(zou maar oneerlijk zijn voor alle andere ondernemers, dat moet dan weer met een aanbesteding) werkt de groenvoorziening dus voor een vast beraamde prijs en de bouwondernemer die dat weet, kan die groenvoorziening zo helemaal uitmelken. Dat heeft Aanbestedingsnieuws al jaren aangekaart. Hoe Levvel wint op prijs: beknibbelen op de onderaannemer.  En daar wordt maar niet voor betaald, voor dat artikel dat als enige achter de paywall zit.

Minimumloon bij subcontracting is veel breder dan alleen de groenvoorziening, het gaat over de hele supply chain. Als Aanbestedingsnieuws papier inkoopt bij de Bruna weten wij ook niet of de Tsjechische houthakker van dienst daarvoor wel minimumloon gehad heeft, alleen een FSC-logo verandert daar ook niet veel aan. Toevallig werkt er bij de Bruna een vriendin van ons, we kunnen haar weleens vragen wat zij weet over het minimumloon van Tsjechische houthakkers maar als Aanbestedingsnieuws daarom het papier zou laten liggen omdat de denkbeeldige klant Ministerie van EZ ons daartoe de schenen aan het vuur legt, dan verbetert de situatie voor Tsjechische houthakkers niet. Is dat nou vreemd? Het leven in Tsjechië is nog steeds een stuk goedkoper, al wordt het wel duurder, voor de helft van het minimumloon kom je daar ook wel rond. Dan woon je wel in een sovjetflat in Praag 10 maar ja dan heb je ook geen Heineken maar Pilsner Urquell zonder dure transportkosten dus ons minimumloon is ook niet zo nodig. Nederlandse Debby heeft dat minimumloon veel harder nodig om zich scheel te betalen aan het Nederlandse OV om maar op en neer te reizen voor het verlenen van mantelzorg aan de halve familie in al haar vrije tijd en Nederlandse Marco heeft het minimumloon keihard nodig voor genoeg benzine om in de file op de A1 te kunnen stilstaan.

Is er verder nog een manier om dat minimumloon via aanbestedingen te ontduiken anders dan door subcontracting, ja dat zijn dus die quasi inhouse sas aanbestedingen,  Wat is het geval, voor psychiatrische patiënten die zich vervelen en van staatswege zijn geinstitutionaliseerd, moeten er dagbestedingen bedacht worden en dat mag weer eens niks kosten natuurlijk, een puzzelboekje schijnt er al niet van af te kunnen, en een hoop volwassen psychiatrische patiënten willen graag werken en kunnen dat ook wel, al doen ze zo apart dat geen bedrijf ze ooit in dienst zou nemen, ze kunnen echt wel dingen. Dat kan kennelijk tegenwoordig ook winstgevend zoals bij Downies en Brownies. Maar normaal gesproken levert het niet zo veel op omdat de werkgever meer geld kwijt is aan randvoorzieningen zoals een inpandige psychiater, extra brandveiligheid en brandwerendheid, omdat niet elke psychiatrische diagnose even aaibaar is.

Juist Den Haag huisvest een grote speler als het gaat om de Sas-aanbestedingen, met Die Haeghe. Die laat allerlei uitkeringsgerechtigden de straat schoonvegen, ook werkeloze straatvegers. Facilicom is een nog veel grotere en zet iedereen met een uitkering in voor elke lastig te financieren klus, waarom niet bijstandgerechtigden laten thuiszorgen. Toen Aanbestedingsnieuws bij Die Haeghe aan de Kerkentuinenweg probeerde jurist te worden voor een normaal loon, bliefden ze dat niet meer. Wachten ze daar nu tot we zo arm zijn dat we in Den Haag aan een strandtent wonen en in de bijstand zitten en dan alsnog juridisch advies gaan verlenen, of thuiszorg, maar dan gedwongen onder de Sas-aanbestedingsparaplu?

De overheid vecht zo vooral tegen zichzelf door het fenomeen aanbesteding. Als een overheid ons (al) zou inhuren voor rechtsfilosofisch inkoopadvies, dan kan de overheid natuurlijk wel terugleggen bij ons, dat dat de gehele supply chain van dat printpapier waarop wij dat advies schrijven, volledig Nederlands minimumloon uitbetaald kreeg, zodat de Tsjechen voor hen dure  Heineken zouden kunnen drinken, wat ze toch al echt niet zullen doen, maar dan wordt de eigen overheidsverantwoordelijkheid ten onrechte teruggelegd bij de zwakste schakel die dat toch al niet effectief kan handhaven bij de Bruna.

Wat verwachten de Haagse raadsleden nu van hun aanbestedingen. Een ondernemer kan wel van alles verklaren met zijn eigen verklaring maar een totale beheersing van de supply chain is niet mogelijk, in elk geval niet door een ondernemer. Neem nu zo’n eenpitter als Sywert van Lienden, moet die jongen nu naar de Chinese president om te vragen om minimumloon voor de Chinese politieke gevangenen of kindslaven die die niet-werkende mondmaskers in sweatshops in elkaar hebben zitten naaien? Dan zit hij als hij niet oppast zelf nog in zo’n sweatshop voor gevangenen. De vervaardigers zullen naar het bescheiden inzien van Aanbestedingsnieuws echt geen minimumloon hebben gekregen voor hun noeste arbeid die nu vermoedelijk ligt te beschimmelen met zijn 40 miljard in een loods ergens in Den Haag. Het is onzin om Van der Lienden aan te kijken op de werkwijze van de Chinezen. De hoofdverantwoordelijken voor deze overheidsinkoop: Mark Rutte en Hugo de Jonge konden hier zelf meer aan hebben gedaan dan dat de inkopende ondernemer kon doen. Via een aanbesteding is alleen niet de weg waarop je dat ooit voor elkaar gaat krijgen want Xi JinPing kijkt heus niet alle dagen op TenderNed om te zien of er nog een leuke opdracht is waar de Chinese Staatsbedrijven op kunnen inschrijven.

Maar die hoofd-overheidsinkopers worden wonderwel niet aangesproken door de gemeenteraadsleden, op hun verantwoordelijkheid met het domineesvingertje te zwaaien voor een eerlijk loon voor het intrinsiek niet-werkende product. En wie weet, weten de Chinezen ook nog wel meer dingen die Mark Rutte niet zou moeten doen, dat lezen ze allemaal op de Nederlandse privecomputertjes van Lenovo, omdat de gewone Nederlanders geen staatsgeheim-proof laptop kunnen veroorloven omdat die ook nog een treinkaartje van Den Haag naar Heerlen moeten betalen om die mantelzorg dus te doen. Chinezen hebben ook dominees.

Aan de hand hiervan zijn de nog niet beantwoorde raadsvragen ook weer aardig te beantwoorden:

De Haagse raadsleden willen het volgende weten:

1. Is het college bekend met het feit dat de gemeente Utrecht op 6 juni 2023 een onderzoek heeft aangekondigd naar de mogelijkheid om leveranciers een streepje voor te geven als zij een minimum uurloon van 14 euro aan hun medewerkers betalen? Kan het college uiteenzetten hoe het Utrechtse onderzoek en het Utrechtse beleid zich verhouden tot de voorwaarden die de gemeente Den Haag stelt met betrekking tot het minimum uurloon bij aanbestedingen voor externe inhuur? Bij welke aanpak wordt een minimum uurloon van 14 euro het beste geborgd?
2. Is binnen de Haagse aanpak bij aanbestedingen voor externe inhuur ook een minimum uurloon van 14 euro geborgd als er met onderaannemers wordt gewerkt? Zo nee, hoe wordt voorkomen dat op deze manier alsnog een looneis wordt omzeild?
3. Kan het college globaal uiteenzetten welke extern ingehuurde diensten worden aanbesteed door de gemeente, waarbij het op grond van wetgeving en cao’s nog niet vanzelfsprekend is dat er een minimum uurloon van 14 euro wordt betaald (denk bijvoorbeeld aan schoonmaak en catering)? Om hoeveel ingehuurde medewerkers gaat het in totaal? Is binnen de Haagse aanpak gegarandeerd dat zij, zolang zij werk voor de gemeente verrichten, minimaal 14 euro per uur betaald krijgen? Zo nee, waarom niet?
4. Is het college bekend met het beleid van de gemeente Utrecht waarbij per extern ingehuurde opdracht wordt bekeken of deze geschikt is voor inbesteden, wat betekent dat medewerkers in dienst komen en onder de gemeentelijke cao vallen? Is dit ook staand beleid in Den Haag? Zo nee, is het college bereid om met de gemeente Utrecht in overleg te treden om deze aanpak over te nemen?
5. Is het college bekend met het beleid van de gemeente Utrecht om actief marktpartijen te stimuleren om het minimum uurloon van 14 euro op te nemen in de arbeidsvoorwaarden? Is dit ook staand beleid in Den Haag? Zo nee, is het college bereid om met de gemeente Utrecht in overleg te treden om deze aanpak over te nemen?
6. Is het college bekend met het feit dat de gemeente Heerlen wel van de toekomstige uitvoerder van de huishoudelijke hulp eist dat deze haar personeel hetzelfde minimumloon betaalt als de gemeente en dit mogelijk is omdat zij hier kiezen voor een subsidietender in plaats van aanbesteding? Kan het college uiteenzetten wat (naast de mogelijkheid om te sturen op minimumloon) de voor- en nadelen zijn van de keuze voor een subsidietender in plaats van aanbesteding bij de selectie van aanbieders van de huishoudelijke hulp, maar ook bij andere cruciale diensten die in opdracht van de gemeente worden verricht?
7. Is het college bereid om te leren van de manier waarop Heerlen alsnog een minimumlooneis heeft doorgevoerd voor de huishoudelijke hulp? Zo nee, waarom niet?

Dan nog een laatste verdringingspuntje, zo willen we de door Den Haag in allerijl ingezette milllenial-stagiair die ook niet snapt dat die raadsvragen beantwoorden vroeger een baan was waarvoor je minimumloon kreeg, en die nu aan de hand van Google moet beantwoorden naar gelang de bekende weg, die knul willen we nog wel wat meer helpen, zomaar gratis en voor niks, want wij klagen al elke week over de onderhandelingspositie van ZZP’ers bij aanbestedingen. Welke extern ingehuurde diensten, nou naast de groendienst kun je dus ook denken aan ICT helpdesks en koffiebonenpluk en rechtsfilosofisch advies natuurlijk, waar koopt Den Haag dat in of wordt dat weer eens quasi inhouse opgelost, zoals dus straavegen, thuiszorg en betonvlechten? “Bereid tot leren” ben je natuurlijk altijd, dat zijn zo van die maternalistische vragen naar proceshouding, doe daar maar niet te moeilijk om en de gemeente is natuurlijk overal bekend mee.

Dus snap je het nu, stagiairmillenial? Voor niets gaat de zon op. En Aanbestedingsnieuws is die zon nu voor jou. Je mag ons ook kopen, dan schijnen we nog harder en dan schrijven we een antwoordje waar de raadsleden wat mee kunnen.  Gelukkig zijn er veel zonaanbidders.

Verder: subsidietender is in het echt helemaal geen woord en dus ook niet zo makkelijk te vinden op google. Dat is dus vermoedelijk gewoon subsidie ofwel  Limburgs dialect om het Haagse wancarnaval naar tevredenheid op te lossen, om het leuk aan te kleden noemen ze dat ook nog tender, zodat het lijkt of het iets met ondernemen te maken heeft.  Thuiszorg, dat is natuurlijk ook moeilijk winstgevend te maken, er valt veel voor te zeggen om dat gewoon via subsidies op te lossen. Maar dat dan subsidietender noemen en er zo financieel ook mee wegkomen… Dat werkt niet in Den Haag, tenzij die vrijmetselaars daar allemaal katholiek worden. Als de hemel naar beneden valt en we allemaal een blauwe hoed hebben. Over die blauwe hoed gesproken, als je nog iets zoekt voor een scriptie over aanbestedingen dan zou die Staffing zaak heel erg leuk zijn.

Staffing verliest aanbestedingszaak tegen Schiedam en Manpower over relatieve beoordeling