Zeesluis verzilting aanbesteding ingetrokken

Een aanbesteding in het kader van de zeesluis Ijmuiden is in de afrondende fase, zo bericht de Minister van Infrastructuur en Waterstaat,  Cora van Nieuwenhuizen Wijbenga. De Minister verwacht dat de nieuwe zeesluis in januari 2022 in gebruik wordt genomen, afhankelijk van het verloop van de testperiode dit najaar. En het meldt dat het budget is opgehoogd met 67 miljoen voor het bestrijden van verzilting. De bestrijding van de verzilting is een apart project dat voortvloeit uit het ontwerp voor de nieuwe zeesluis.

Nog weer 67 miljoen? De zeesluis was al nog maar 200 miljoen duurder in 2019? De brief gaat niet in op het nieuwe ontwerp voor de zeesluis, dat lag na gunning en gedeeltelijke uitvoering weer terug op de tekentafel. Maar staat wel nog stil bij het risico op verzilting. Voor de verzilting was al van tevoren voor gewaarschuwd door de lokale SP-fracties in 2016 al, dus het was niet echt onvoorzienbaar. SP: Goedkope aanbesteding Zeesluis bij IJmuiden risico milieu Pikant is het wel omdat destijds de opdracht op basis van de significant lagere prijs juist aan de combinatie van BAM is gegund. Met het ontwerp dat de aanbesteding won, zouden de twee sluisdeuren worden vervangen voor 1 sluisdeur, zodat er minder reservedeuren nodig zouden zijn. Concurrent VolkerWessels haakte en BAM won met wel een erg klein prijsje. Het project zou in 2016  juist 93 miljoen goedkoper worden dan Rijkswaterstaat zelf had geraamd. In 2017, na gunning, ging het hele project terug naar de tekentafel. Aan wat voor luchtkasteel heb je dan gegund en ten koste waarvan? Maar goed dat was oud nieuws, dat wisten we al. Wat nieuw is, is dat er kennelijk meer aanbestedingen zijn uitgeschreven voor het project zeesluis.

MIRT Brief

In de MIRT brief van 9 juni jl. informeerde de Minister al over onder andere de complexiteit van de constructie, gevoeligheid van de ondergrond en dat de aanbesteding in de afgeronde fase zit (IENW/BSK-2021/167375). Interessant, want diezelfde aanbesteding zat volgens de eerdere MIRT-brief nog in een afgeronde fase, en met deze brief dus weer in een afrondende fase?

Wat stond er dan in die MIRT-brief? Dat hebben we even voor u opgesnord:

Als gevolg van de nieuwe, grotere zeesluis bij IJmuiden neemt de verzilting in het Noordzeekanaalgebied toe. Met het deelproject Selectieve Onttrekking wordt deze verzilting bij de bron tegengegaan en gemitigeerd. Eerder is uw Kamer
geïnformeerd dat door vertraging in de aanbesteding het contract voor Selectieve Onttrekking in 2021 wordt verplicht (10) . Inmiddels is de aanbesteding in een afgeronde fase. Gebleken is dat de benodigde constructie complexer (dieper en groter) is dan eerder werd voorzien. Daarnaast ligt de constructie op een locatie met een grote gevoeligheid voor zettingsvloeiingen; verschuivingen als gevolg van instabiliteit van de ondergrond. Dit vraagt om extra maatregelen, zoals een trillingsarme bouwmethode om dit risico te beheersen, zeker gezien de nabijheid van het Windpark Spuisluis. Indien de aanbesteding wordt afgerond, wordt openstelling voorzien in Q4 2024. De periode tussen de oplevering (januari 2022) en volledige ingebruikname van de nieuwe zeesluis zal door de latere ingebruikname van Selectieve Onttrekking (Q4 2024) toenemen. Dit betekent dat, afhankelijk van het zoutgehalte in het Noordzeekanaal en het scheepsaanbod, in de periode tot aan de ingebruikname van Selectieve Onttrekking de nieuwe zeesluis niet volledig benut zou kunnen worden. Om ervoor te zorgen dat de scheepvaart zo min mogelijk hinder ondervindt zal Rijkswaterstaat met de regionale partijen in gesprek gaan over operationele maatregelen, zoals het langer in gebruik houden van de huidige Noordersluis.

Hmm… Om te voorkomen dat we gingen doorfilosoferen over de factor tijd bij sinussen en cosinussen bij het afwikkelen van een ronde, zijn we maar gauw verder op zoek gegaan naar de Tender.

Tender Selectieve Onttrekking

We keken maar even op Tenderned en daar bleek een aanbesteding te zijn voor de 31125450: Selectieve Onttrekking: De tender is 15 juli 2020 gepubliceerd en had moeten aangevangen op 13 november 2020.n

Na openstelling van de nieuwe Sluis in IJmuiden stroomt een grotere hoeveelheid zout water het Noordzeekanaal binnen. Om verzilting als gevolg van de ingebruikname van de nieuwe zeesluis tegen te gaan moet de verzilting met een bronmaatregel bestreden worden. De opdrachtnemer dient een constructie te ontwerpen bestaande uit een scherm met een opening tussen de -16 en -23 NAP in de monding van het Binnenspuikanaal. De bodem tot de monding dient op diepte te worden gebracht en de bodem moet via een helling aansluiten op huidig bodemniveau. Op deze manier kan met het bestaande spui- en maalprogramma het zoute (zwaardere) water beter afgevoerd worden.

Als praktisch denkende ondernemer vraagt deze uitgever/jurist zich dan maar meteen af hoe dat nu moet in de praktijk. Zout water met een scherm uit het Noordzeekanaal scheppen. En waar moet je dan naar toe met het door jou als ondernemer zorgvuldig opgeschepte zoute water? Naar zee? Is dat niet een beetje… water naar de zee brengen? Maar dat is dus ook echt de bedoeling, of dat nu is met pompen of bellenschermen, dat zoute water moeten we hier niet. Maar het rukt dus op en is zichzelf versterkend. Een eenmaal ontstane wel van zout kwelwater versterkt/vergroot zichzelf en hoe het moet worden gedicht, is ook niet bekend.

De inschrijvende ondernemers hadden er ook vragen over, wat wel aardig is om achteraf nog te herhalen.

Voor dit project is door u een plafondbedrag van € 40.000.000,– gedefinieerd, wat ons inziens erg ambitieus is. Kunt u de SSK-raming van dit plafondbedrag ter beschikking stellen, dit om de scope met het plafondbedrag te kunnen verifiëren?

Bellenscherm

Het scherm is op zich toch serieuzer als idee. En dat scherm bleek er ook al te zijn geweest, daar in IJmuiden, althans, dat stelt het stageverslag van Thijs van Rijn. Dat is het concept van het bellenscherm:

De vierde optie is een bellenscherm. Deze wordt over de breedte geplaatst bij de deur aan land- en aan zeezijde. Bij de deuren worden twee maal twee stroken geplaatst, dus een totaal van acht schermen voor de nieuwe sluis (Weiler & Cornelisse, 2014). De opgaande bellen verstoren de horizontale verplaatsing van de hoge zoutconcentratie. De sluizen in IJmuiden waren reeds uitgerust met een bellenscherm (Weiler & Uittenbogaard, 2014), het is niet duide

lijk waarom deze is uitgeschakeld.

En zie ook een magazine van Rijkswaterstaat over het bellenscherm, compleet met afbeelding van de werking ervan: https://www.magazinesrijkswaterstaat.nl/bereikbaarzeeland/2020/03/krammersluizencomplex-krijgt-primeur-met-innovatief-bellenscherm Heel innovatief. Maar waarom wordt de Tender voor een bellenscherm dan niet gegund?

Damwand

De Kamerbrief van de Minister van 30 juni 2021 meldt over de selectieve onttrekking aanbesteding is spaarzaam met informatie:

Om de selectieve onttrekking te kunnen realiseren is uit de overleggen met de marktpartijen en de door RWS beoordeelde inschrijvingen tijdens de aanbestedingsprocedure gebleken dat er aanvullend budget nodig is van € 67 mln. Dit omdat het project complexer (groter en dieper) is dan werd voorzien, er meer tijd nodig is voor de uitvoering en er extra beheersmaatregelen getroffen moeten worden, zoals een trillingsarme bouwmethode.

en even verder:

De extra verzilting is onwenselijk voor de innamepunten voor drinkwater en de landbouw. Daarom is besloten tot de invoering van een damwand voor het gemaal IJmuiden met een opening aan de onderzijde, waarmee het zoute water dat via de sluis binnen komt selectief aan het Noordzeekanaal wordt onttrokken, de zogenaamde selectieve onttrekking. Daarmee wordt voldaan aan de gestelde eisen die zijn gesteld ten aanzien van de maximaal toegestane hoeveelheid verzilting (de PIP/MER uit 2014). De methode van selectieve onttrekking wordt ook toegepast bij het gemaal De Helsdeur in Den Helder waar deze methode goed werkt. Uit onderzoek van RWS en externe partijen is aangetoond dat dit de enige oplossing is waarmee voorkomen wordt dat de verzilting in het gebied toeneemt. De methodiek is dus weliswaar niet nieuw, maar net zoals bij de nieuwe zeesluis het geval is, is er sprake van een imposant bouwwerk dat nog nooit eerder op deze schaalgrootte gerealiseerd is. Daarmee is er ook hier sprake van een uniek waterbouwkundig project.

Een damwand? Dus terwijl de Tender vraagt om een scherm heeft de Minister het over een damwand? Dat blijkt een heel andere manier te zijn van het bestrijden van verzilting. Bij de Helsdeur in Den Helder speelt de verzilting ook en wordt het zoute water met damwanden tegengehouden en terug de zee in gepompt.  Dat is dus een heel andere techniek. Wat voor techniek wordt er nou toegepast in IJmuiden en waarom? Het hangt maar net af van bijvoorbeeld de ondergrond. Gaat het schuiven als zand of blijft het bij elkaar als klei? Ja kijk scherm, dat kan van alles zijn. Dat bellenscherm. Maar is een damwand soms ook een soort scherm? En zou het nu zo zijn dat je een opdracht functioneel moet specificeren en in het midden laten welke techniek moet worden toegepast tegen verzilting? Dat is behoorlijk onwenselijk, als 3a3 Consultancy dan bij de sluisopening met een emmertje het zoute water opvist om het al lopende naar de zee te brengen, tegen de laagste prijs.

Verzilting

Op zich is het geen nieuws dat de verzilting speelt. Vooral vanwege alle belangen die daar bij spelen zoals ook de bollenteelt in Lisse; blijkens het stagerapport. Tulpen zijn kennelijk heel gevoelig voor zout. En verder de aardappelen, bieten, kolen en graan van de Wijkermeerpolder. Maar ook de zoetwatervissen zijn niet gediend van zout. Een deur die langer openblijft, omdat hij een dubbele lengte moet overbruggen, laat meer zout water in. De SP-leden van Velsen waarschuwden er dan ook al over in 2016, dat het nieuwe ontwerp zou leiden tot een sterke verzilting. Zij waren niet alleen, in 2015 verscheen er al een stagerapport van Thijs van Rijn over de verzilting bij de zeesluis. En dat is een behoorlijk risico, niet alleen voor de landbouw en de schade aan de gewassen, maar ook bij de drinkwaterwinning, die ontstaan kan door verzilting. Dat komt omdat eenmaal in de grond doorgedrongen zout water door het drukverschil opstijgt naar de oppervlakte, waar de gewassen ervan drinken. Het zoute water barst dan uit de grond op als een bron, dat wordt een wel genoemd.

De praktische haalbaarheid van het dichten van wellen lijkt klein. De uitstroomgaten zijn vaak niet zichtbaar (onder water of in uitgezakte oevers) dat het dichten erg bemoeilijkt. Wellen liggen vaak in de sloten van agrarische percelen en zijn daardoor vaak lastig te bereiken. De geohydrologische situatie is ook van belang voor de kansrijkheid van het dichten van wellen. Het ontbreken van een afsluitende slechtdoorlatende laag waarin wellen zich kunnen ontwikkelen als smalle pijpen, maakt het dichten vrijwel onmogelijk met de huidige
dichtingsmethoden.

Toch wel gek dat het dan 4 jaar duurt voor het terugkomt in de vorm van een tender. En dat die tender dan ook weer niet doorgaat. En dat de tender het over iets anders lijkt te hebben dan de brief van de Minister. Wat voor techniek er in IJmuiden wordt toegepast, we lezen er niets over in de brief.

Kennis en Aanbestedingen

Aanbestedingsnieuws moet er toch wel een voorbehoud bij maken. Over al dit water weet Aanbestedingsnieuws alleen wat als geïnteresseerde leek. Maar over dat dit nu echt altijd fout gaat met aanbestedingen, dat heeft Aanbestedingsnieuws al vaker aan den lijve ondervonden. Elk snippertje kennis is toch behoorlijk van belang omdat juist kennis zo moeilijk ligt bij aanbestedingen. In een tenderprocedure kun je immers niet makkelijk kennis uit de markt “ophalen”. Het probleem is niet zomaar opgelost met er maar een kwak geld tegenaan gooien. Het probleem zit zoals steeds in bij de inkoop met kennis nieuwe kennis inkopen voor een ander project dat die kennis (had) moet(en) hebben.

De aanbestedingsprocedure leent zich niet voor het uitwisselen van kennis.Daar is bij de zeesluis ook al de eerste fout mee gemaakt, door de aanbesteding te gunnen aan een laag geprijsd project, onder de eigen raming, waarna het ontwerp is veranderd. Is het een innovatief ontwerp? Dan is meer kennis nodig. Zowel de inkoop als de verkoop heeft niet over voldoende kennis beschikt over het aanvankelijk bedoelde ontwerp, wanneer dat later wordt herzien.

Dat kennisprobleem bij aanbesteden lijkt volgens Aanbestedingsnieuws bij de verziltingsmaatregelen opnieuw te spelen. Nader onderzoek door de aannemer of onderaannemer om het project zinvol bij te stellen is ook niet echt tijd voor, het innovatieve ontwerp ligt er immers ook al en zeker bij herziening ook onder een flinke tijdsdruk. Dat is ook niet de bedoeling dat er veel over wordt overlegd. Maar het is dan toch wel zaak dat de best beschikbare technieken worden gebruikt bij zeer kennisintensieve projecten.  Bovendien, en dat is misschien nog wel het grootste probleem, die kennis en kennis gebaseerde deelprojecten moeten wel aangetakt blijven bij het hoofdproject. De kennis moet wel geëffectueerd worden door de uitvoerder waar dat kennisgebeuren over gaat. Maar na gunning is dat nog maar beperkt in je eigen handen, als opdrachtgever. Zo heb je met kleine projecten ook wel dat het heel moeilijk is voor kleine zelfstandige ingenieurs met specifieke expertise om aan tafel te komen bij de partijen waar die expertise nodig is. Met een groot project speelt dit ongetwijfeld eens te meer. De enige die weet dat de expert zo nodig is, dat is nu juist die expert. WC-eend dus.Een beruchte sneer naar professionals die zichzelf op de borst kloppen.

Inderdaad weet alleen de expert dat die zo nodig is maar ja leg maar eens uit dat je zo nodig bent. Ja, maar je hebt dus wel WC-eend ook écht nodig. Voor onder de rand! De afgelopen anderhalf jaar heeft ons wel geleerd dat er erg veel mensen zijn die zichzelf erg nodig vinden en de echte experts nou net de mensen zijn die het systeem al had uitgedreven, juist omdat ze expert zijn. En als de experts dan aan zo’n bestekschrijver uit gaan leggen waarom ze zo nodig zijn, zien ze hun intellectuele eigendom verkwanseld aan de concurrent via een Aanbestedingsleidraad. Lastige mensen, die experts. Dat betrokken worden lukt hen hoogstens apart en achteraf, na de gunning van het hoofdproject nog bij dat hoofdproject te worden betrokken. Het paard wordt ermee achter de wagen gespannen. Je hebt toch een paard. Je hebt toch een wagen. Aan alle projectvoorwaarden is voldaan. Wat moet je nog meer.

Kennis wordt wel geliefd, maar pas als het te laat is. Maar dan is het dus te laat. Dus als je nu in de toekomst kijkt dan zie je dat je kennis nu al moet waarderen om wie kennis is, zodat het niet te laat hoeft te zijn. Door kennis in de praktijk te brengen.

Bron: Brief van de Minister van Infrastructuur en Rijkswaterstaat, 30 juni 2021, kenmerk: RWS-2021/23205

https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2021Z12291&did=2021D26503

Zie ook:

https://www.nrc.nl/nieuws/2017/12/06/op-de-tekentafel-deed-de-zeesluis-het-prima-a1583923

https://www.stowa.nl/deltafacts/zoetwatervoorziening/verzilting/brakke-kwel#Kosten

http://www.delta-alliance.org/toolboxoverview/eureyeopener

https://www.tenderned.nl/tenderned-tap/aankondigingen/search/zeesluis

Nieuwe expositie over selectieve onttrekking

Inschatting risico’s nieuw ontwerp zeesluis “duidelijk te optimistisch”;