Fieldlab voor evenementen staatssteun zonder aanbesteding

Laatst geupdate op april 22, 2021 door redactie

WNL besteedt heel wat aandacht aan de recente Fieldlabs die via een persconferentie over de Nederlanders is uitgestort. Waar komen die vandaan, waarom zijn er ineens zo veel. Waarom is er geen aanbesteding geweest. Dat geld kan veel beter besteed worden. Het fenomeen is echter al wat ouder, het is namelijk niet heel veel meer dan het Engelse woord voor proeftuin en er wordt wat af geproeftuind en gefieldlabst. Aanbestedingsnieuws zocht voor u uit waar de fieldlabs groeien en hoe ze worden geoogst.

Innovatiebeleid

In zijn algemeenheid zijn innovaties onderwerp voor Aanbestedingsnieuws omdat het door Europees beleid een ander zo niet milder regime kent voor het inkopen, dan met de reguliere aanbesteding. Innovaties en proeftuinen, daar komen we in om. Innovaties inkopen kan naast de reguliere aanbesteding ook met concurrentiegerichte dialoog, of met prijsvragen of met innovatiepartnerships. Dat zijn allerlei andere vormen van aanbesteden cq inkopen volgens de Aanbestedingsrichtlijn, die niet zo veel voorkomen. Er is heel veel geinnoveerd de afgelopen jaren, vooral asfalt is wel 100x opnieuw uitgevonden.

Nu, dat is niet zo vreemd, dat innovatief beleid is namelijk uitgezonderd van de aanbestedingsregelgeving. Als je alles inkoopt via aanbestedingen, remt dat de innovatie enorm. Het inkopen duurt te lang en de inkopers kunnen niet vragen naar wat alleen een ondernemer weet. Het belangrijkste probleem is strategisch. Omdat je de concurrentie volledig tegen elkaar uitspeelt, haalt een ondernemer zo weinig marge op dat het geen extra geld kan aanwenden om zelf innovaties te financieren. Als het eenmaal op de markt is, dan moet het bovendien alsnog worden aanbesteed, terwijl je er dan dus patent op hebt, als je werkelijk een innovatie hebt gedaan. Je gat in de markt mag je dus delen met al je concurrenten. 

Je kan er als land niet aan ontkomen subsidies te verstrekken voor innovaties. Als je het bedrijfsleven helemaal niet steunt, vliegt je industrie het land uit, loop je achter de feiten aan en blijf je hangen in een stagflatie die voor zover wij weten, vooral bekend is van oostbloklanden en de USSR. Nu zijn er allerlei omwegen om die innovatiesubsidies alsnog mogelijk te maken zonder dat je dat innovatiesubsidie noemt. Maar als je onder een vergrootglas kijkt heeft het toch alle schijn van een innovatiesubsidie. Linkse hobby’s dus, voor wie de VVD links noemt.

Actieagenda en motie

Sinds 2015 beschikt Nederland over een Actieagenda Smart Industry, van toenmalig Minister Kamp van Economische Zaken, nog. En daarop staat een hele lijst met die fieldlabs die dan nog niet in uitvoering zijn. Met daarop weer 3d printen, slimme melkmachines, “smart bending” wat dat ook moge wezen, smart food (varkens zijn heel intelligent, maar daar gaat het niet om) en Campione, voor voorspelbaar onderhoud in de procesindustrie. In 2017 was er een tweede tranche fieldlabs beloofd. Daar hebben we maar weinig over teruggevonden.

We keken zelf bij een van de persconferenties, ze volgen elkaar wel snel op nu, nog op van het feit dat Minister de Jonge zei dat die evenementen fieldlabs er alleen maar zijn, omdat de Kamer dat zo graag wilde. En inderdaad. Dat vonden we terug.

In september 2020, op het hoogtepunt van het tweede golfje, verscheen er een motie om de fieldlabs, ingediend door Thierry Aartsen, van de VVD en Steven van Weyenberg, van D66. Kamerbreed aangenomen, alleen Kamerlid Van Kooten-Arissen was aanwezig en niet schuldig. Daarin zijn wij gewone stervelingen op Nederlands grondgebied allemaal aangenomen als proefkonijn in het veldlab: hoe maak ik een evenement zo irritant mogelijk. De motie:

verzoekt de regering, om samen met meerdere brancheorganisaties het initiatief te nemen om naar het voorbeeld van het fieldlab evenementen grootschalig fieldlabs op te starten waar concepten op wetenschappelijke wijzen kunnen worden beproefd zodat deze kunnen worden uitgerold in de economie,
Kamerstukken II 2020/21, 35420, 115

Doet die arme Minister de Jonge dat braaf door met de brancheorganisatie MKB Nederland en vertegenwoordigers van de evenementenbranche fieldlabs op te starten, ál een half jaar later, wat oogst hij: alleen storm. Omdat het nu toch wel veel Nederlanders opvalt dat het wel meevalt met de plaag en zelfs bejaarden smeken om weer normaal naar de curling en het kienen te mogen? Doen wat 149 mensen zeggen, is soms gewoon echt heel moeilijk.

Evenementen fieldlabs

Er is een position paper over de fieldlabs naar de Tweede Kamer gestuurd: “Perspectief voor ondernemers in coronatijd door middel van fieldlabs” Dat is gedateerd van 28 januari 2021. Auteur MKB Nederland wijst er daarin op dat de evenementensector een omzetverlies van 91% heeft geleden. Met de 1,5 meter alleen al is het niet mogelijk om renderend een evenement te beginnen. De ventilatieregels zijn helemaal onderzocht voor de Ziggodome en Ahoy en wat blijkt, iedereen ademt, je kan die lucht niet zomaar even goed ventileren. Duhuh. Maar is het erg? Is het erg? Nou, wij zitten niet in een ambtenarenbubbel en kunnen hier ongehinderd over ventileren. Bij ons is de lucht dan ook helemaal geklaard en er zit ook nog eens heel veel kou in.

Kennelijk zijn er 4 vormen van de fieldlabs, met 6 deelnemers:

Vreemd. Dat geldt natuurlijk voor alle evenementen, dat een omzetverlies van 91% dramatisch is, het grachtenfestival met klassieke muziek in het park, het Amsterdam Jazz festival, dat Eurovisie in Rotterdam dat er nooit meer kwam, Koningsdag 2020. Wat heeft het 538-festival dat het Grachtenfestival niet heeft? Het vervelende van subsidie is, dat iedereen die aan dezelfde voorwaarden voldoet, ervoor in aanmerking zou moeten kunnen komen. Dat geldt door het non-discriminatiebeginsel van het aanbestedingsrecht ook voor het inkopen via aanbestedingsconstructies. Is dat nu ook zo met fieldlabs? 

Kennelijk zijn er, zo stelt dat rapport, wel 4 happy few fieldlabs in de planning geweest en was daar ook nog een OMT-lid bij. De Jaarbeurs, de Ziggo Dome,  het Beatrix Theater, 2 voetbalstadions en Biddinghuizen deden mee. Er zijn er maar 2 die daarvan door mogen gaan. Waarom die? Het voelt zo toch wel als staatsmuziek. Stond Ali B zeker weer in de planning.

De voorwaarden waaronder deze testevenementen zouden plaatsvinden zijn heel streng. Zo moeten bezoekers vooraf zijn getest (PCR) en een gezondheidsverklaring invullen, geregistreerd zijn, een mondkapje dragen en kunnen gevraagd worden ter plaatse een sneltest te ondergaan en 2 weken na afloop geen kwetsbare groepen te ontvangen. Daarnaast worden ze nog 3 weken gemonitord. Betrokken partijen (ook wetenschap en OMT) zijn het erover eens dat de pilots op deze wijze uitermate veilig kunnen worden uitgevoerd.

Waar is de grens? 

Het roept talloze vragen op bij ons. Moet iedereen een fieldlab. Moet niemand een fieldlab behalve als je wil. Wanneer mag je een fieldlab. Is er een regeling fieldlabs? Houdt dit nooit op? Brancheorganisatie MKB Nederland is ook nogal stellig over het toekomstperspectief:

Als de eerste Fieldlab pas mag starten bij niveau ‘waakzaam’ kan het gebeuren dat de resultaten er niet eerder zijn dat april/mei. Dat is het evenementenseizoen grotendeels verloren. Uiterlijk 1 februari moet – voor de grotere (publieks-) events/festivals – duidelijk of de 1,5 meter kan worden losgelaten, anders wordt het weer een verloren jaar en voor jongeren nog een zomer zonder veilige afleiding.

De Position Paper van MKB Nederland is ook anderszins erg leerzaam over de Fieldlabs. Blijkbaar is er ook een stopknop om het event last minute te cancellen en dan kan de evenementenorganisatie aanspraak maken op een garantiefonds. Ach wat huilen…  Al die mensen die zich op het Kings Day Field lab verheugd hadden en de Minister van Breda dat maar afgelasten. Geen gezeik, iedereen een garantiefonds.

Oorsprong fieldlabs

Wat was dan de aanbestedingshistorisch eerste fieldlab. Het vroegste wat we zo snel konden googlen, dat was vonden we in 2015 via een rapport van Dr. Claire Stolwijk van TNO. Dat was meegeleverd met de kamerbrief van Minister Kamp over de fieldlabs. Is toch een klein wereldje dat Stolwijk. De oud-directeur van aanbestedingsinstituut Pianoo heette die niet ook zoiets.

Stolwijk hield in 2015 een heel onderzoek naar de verschillende verleningen van innovatiesubsidies, grants (kennelijk een minder taboe woord voor subsidie) en fieldlabs voor innovaties. Het is een vergelijking van subsidies tussen China, de VS, Duitsland en Nederland en nog diverse Europese landen. De Smart Industries Fieldlabs blijken te worden gefinancierd door de EFRO-middelen, dat is een van de drie grote Europese subsidiefondsen, het Fonds voor de Regio’s, en dat bestaat uit 45 miljoen. 

In Amerika zijn die subsidies blijkens het rapport van Stolwijk heel doelgericht op de concrete te leveren innovatie. Het gaat onder meer om het Smart Manufacturing Leadership Coalition en de 3d-printing pilot America Makes, het Integrated Photonics Manufacturing Innovation Institute voor hoge snelheidsinternet. New Flexible Hybrid Electronics
Manufacturing Innovation Hub, die is kennelijk voor electronica die samenwerkt met hoge precisie grafische industrie en het Innovation Institute of Smart Manufacturing, voor geavanceerde sensoren en regelaars. Snel internet, wat grappig dat is nu net wat we in Europa niet hebben omdat dat moet via de Richtlijn staatssteun voor breedband internet. 

Nederland heeft en dit is even een redactionele noot van Aanbestedingsnieuws, van oudsher een systeem waarbij via SenterNovem allerlei subsidies werden uitgekeerd voor het bedrijfsleven, sterk afhankelijk van het dan zittende kabinet. Dat is na de bouwfraude, door de staatssteun regelgeving in combinatie met een liberaal beleid waarbij subsidies taboe zijn, teniet gedaan. De belangrijkste ondersteuning van het bedrijfsleven is fiscaal, via de belastingaftrek. Maar met startups en dus de fieldlabs is het dan toch mogelijk om ondernemingen te ondersteunen. Tot aan de 2015 brief van Minister Kamp was er dus geen fieldlab en in die brief zijn de Fieldlabs ook nog niet echt van de grond gekomen. 

Fieldlabs, die verlopen kennelijk via smartindustry.nl  “Voor het opstarten van de eerste 10 Fieldlabs (proeftuinen voor het versnellen van Smart Industry thema’s) is 75 miljoen euro noodzakelijk”, zo stelt het rapport van Stolwijk. Die 10 daarin genoemde fieldlabs dat is allemaal maakindustrie. Naast Nederlandse financiering via het topfondsenbeleid kwam er ook een aanzienlijk deel van de financiering van EFRO-subsidies. Die zijn bedoeld voor de ontwikkeling van de grensregio’s, omdat dat traditioneel achtergestelde gebieden zijn. Eindhoven ligt natuurlijk in ons achtergestelde gebied en Enschede ook. Dus heeft Nederland zichzelf kennelijk opgedeeld in 6 regio’s met 2 a 3 provincies per regio en die regio’s hebben allemaal een HUB die dan de subsidie verder verdeelt en monitort.

Edit 22-4: via Twitter namen we kennis van, dat het webadres fieldlabevenementen.nl is aangevraagd in juni 2020, dus 2 maanden voor de kamermotie. Het initiatief kwam dus niet werkelijk vanuit de Tweede Kamer.

Gelijke monniken 

En nu door de cojona moet iedereen in de evenementenindustrie maar innoveren. Bovendien moet iedere ondernemer zo tegenwoordig staatssteun. Dat kan niet zomaar zonder toestemming van de Europese Commissie. Aanbesteden gaat niet zonder markt. En vandáár dus dat ze bij onze samenwerkende Ministeries met de fieldlabs op de proppen komen. Komt dat dan ook van de EFRO-subsidies? Huppa jij krijg een fieldlab en jij krijgt een fieldlab.  Als het fieldlabisme ook gezien kan worden als subsidieverstrekking, is daar gewoon het gelijkheidsbeginsel op van toepassing. 

En waar is ons fieldlab? We vonden Aanbestedingsnieuws nog wel zo vernieuwend. Maar ja voor ons geen garantiefonds. Wij gaan stug door al zouden we het laatste restje vrije economie van Nederland zijn.