Geen aandacht voor omkoping bij gemeenten

Uit een diepteonderzoek van Bureau Broekhuizen uit Amersfoort naar de weerbaarheid van gemeenten blijkt dat er beleidsmatig weinig aandacht is voor omkoping bij aanbestedingen. Wat je dan moet doen is bij een grote meerderheid van de ambtenaren niet bekend. Bovendien heeft het geen prioriteit, zowel niet op het bestuur als op de werkvloer.

De conclusies voor wat betreft inkoop en aanbesteding is het rapport volgens Aanbestedingsnieuws wel ronduit schokkend te noemen. Omkoping blijkt, qua beleid, meldingsregistratie en nazorg, niet of nauwelijks op de kaart te staan. Ook is bij 66% van de respondenten niet of slechts gedeeltelijk bekend, wat er moet gebeuren bij omkoping.

Integriteit

Volgens de onderzoekers lijkt er minder aandacht te zijn voor de slachtofferkant van (een poging tot) omkoping. Bij omkoping ligt de focus vooral op integer werknemerschap (bijvoorbeeld op integriteit van raadsleden). Minder aandacht is er daardoor voor bijvoorbeeld melden en nazorg na (een poging tot) omkoping.

Ook koppelt men (in beleidsstukken tenminste) weerbaarheid van de organisatie tot nu toe niet vaak aan ondermijnende criminaliteit; hetgeen wel een specifieke aanleiding voor bedreiging, intimidatie of (een poging tot) omkoping kan vormen en ten dele een andere aanpak vereist.

De helft van de respondenten die met bedreiging, intimidatie of (een poging tot) omkoping te maken heeft gehad, geeft aan dat de nazorg vanuit de gemeente of hun eigen organisatie over het algemeen voldoende is. Tegelijkertijd vindt 18% de nazorg onvoldoende en rond de 16% heeft helemaal geen nazorg gehad. Hiernaast zijn er nog enkele respondenten die niet weten of de nazorg voldoende was (11%) – hetgeen impliceert dat ook zij geen nazorg gehad hebben. In de vragenlijst is op dit punt niet doorgevraagd of deze respondenten wel nazorg hadden willen hebben. Politieke ambtsdragers krijgen overigens vaker geen nazorg dan lokale ambtenaren.

Centrale sturing

Ook de combinatie van processen rond vergunningsverlening en aanbesteding verdient aandacht. De beleidsvorming komt vanuit drie kanten Arbo/HRM/Veiligheid en volgens het rapport ontbreekt het daardoor ook aan centrale sturing.

Onbekend beleid

Vrijwel elke gemeente heeft wel in meer of mindere mate beleid op papier, bijvoorbeeld een agressieprotocol en/of een integratiebeleid. Maar veel medewerkers kennen deze documenten – en de inhoud ervan – onvoldoende. Zo weten zij geregeld niet dat er formeel een norm is gesteld met betrekking tot het gedrag van burgers in contact met de gemeente, een deel weet niet wat te doen als er sprake is van bedreiging, intimidatie of (een poging tot) omkoping en ook het meld- en aangifteproces is niet bij eenieder bekend.

Prioriteit

Uit het onderzoek in vijf gemeenten komt naar voren dat de weerbaarheid van deze gemeenten – waaronder de preventie van en de omgang met bedreiging, intimidatie of (een poging tot) omkoping – op dit moment geen (continue) hoge prioriteit heeft. Niet bij het bestuur én niet op de werkvloer (enkele afdelingen uitgezonderd).
In dit kader is in verschillende gemeenten een behoefte aan (meer) bestuurlijke betrokkenheid geuit: een wethouder of gemeentesecretaris die committeert aan dit thema en het op de kaart zet en houdt. Het thema vraagt om prioriteit, maar krijgt dat niet.

 Incidentenregistratie

Incidentmeldingen kunnen worden gedaan via het GIR, het gemeentelijk Incidenten Registratie systeem. Dat blijkt weinig te gebeuren. De respondenten geven, bij doorvraag in expertsessies, ook aan het nut er niet van in te zien.

“Allereerst blijkt dat het niet voor alle medewerkers duidelijk is wat het nut is van melden. Sommige medewerkers vinden het te veel moeite, te veel tijd kosten om overal melding van te maken. Zo stelt een professional: “Er zijn zoveel kleinigheidjes; als je dat elke keer zou moeten melden, dan ben je alleen maar met administratie bezig.”

De onderzoekers bevelen aan meer aandacht aan zowel agressie (bedreiging, intimidatie), integriteit (waaronder omkoping) als aan weerbaarheid tegen ondermijning. En doe dit integraal. Combineer het beleid met elkaar: op papier, in interventies en in communicatie naar de medewerkers. Maak in dit kader één persoon, of een klein team, overkoepelend verantwoordelijk voor de sturing op en coördinatie van activiteiten op dit brede thema.

Bron: Kamerstukken II, 2018/19, 28844, 190, bijlage