Brief Minister de Jonge aanbesteden sociaal domein gepubliceerd

De in de reguliere media al veel besproken brief van Minister de Jonge over aanbesteden in het sociaal domein is nu gepubliceerd. Uit de publicatie blijkt dat De Jonge een eenvoudiger procedure wil als alternatief voor het procedureel omslachtige regulier aanbesteden.;

De Jonge

Ik wil het mogelijk maken om zonder een uitgebreide gunningsprocedure toch uitsluitend die partijen te contracteren die het best in staat zijn om – in partnerschap met gemeenten en elkaar – de beste zorg te leveren. Dit wil ik doen door de Jeugdwet en de Wmo 2015 zodanig te wijzigen dat een uitgebreide gunningssystematiek niet langer verplicht is bij aanbesteden in het sociaal domein.

[…]
Met dit wetsvoorstel wil ik een eenvoudiger procedure introduceren.

Om er helemaal mee op te houden? Nee dat ook weer niet, want door de Aanbestedingsrichtlijnen kunnen we er niet van af. Komen er nieuwe aanbestedingsrichtlijnen? Nee dat ook alweer niet. En als dat gaat dan gaat dat niet voor de evaluatie van de huidige richtlijnen. Die had er al geweest moeten zijn, maar laat nog op zich wachten. Want de andere lidstaten hebben de bewuste regelgeving [flauwekulrichtlijn die niet werkt en zo snel mogelijk afschaft moet worden] nog niet voortvarend geïmplementeerd. Kun je ze ook niet kwalijk nemen, natuurlijk.

Zoals ik Uw Kamer in mijn brief van 17 maart 2019 heb laten weten, staat derhalve vast dat de aanbestedingsrichtlijn in zijn huidige vorm de komende jaren nog zal gelden.

Handreikingen en voorbeelden

Gemeenten die meer informatie zoeken over aanbesteden in het sociaal domein, kunnen overal terecht. De minister verwijst naar de https://www.inkoopsociaaldomein.nl Dat is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van VWS en daar worden dan alle handreikingen en voorbeelden (spoiler alert: 2, van Nijmegen en Capelle aan den IJssel) gebundeld. De komende periode zullen de voorbeelden op deze website fors worden uitgebreid, waarmee de Minister wil voldoen aan de motie van het lid Tielen5.

Via het aanbestedingsexpertisecentrum PIANOo is ook over inkoop in het sociaal domein beschikbaar, ook allemaal handreikingen en voorbeelden. Dat heeft het echter niet gered tot de brief van Minister de Jonge. Soms vraagt Aanbestedingsnieuws zich weleens af, waarom. https://www.pianoo.nl/nl/themas/sociaal-domein/kennis-ontwikkelcentrum-inkoop-sociaal-domein

Informatie is er natuurlijk nooit genoeg. De Minister komt ook zelf met een handreiking.

Om gemeenten zoveel mogelijk te ondersteunen bij de toepassing van de hierboven geschetste vereenvoudigde vorm van aanbesteden zal ik in nauwe samenwerking met veldpartijen een handreiking opstellen. Daarmee beoog ik gemeenten op heldere wijze te informeren over de omstandigheden waaronder een dergelijke nieuwe procedure het beste kan worden toegepast en hoe deze kan worden vormgegeven op een dusdanige wijze dat de uitvoeringslasten voor zowel gemeenten als aanbieders zo laag mogelijk worden.

EMVI

Interessant is wel, de constatering dat de EMVI-verplichting bedoeld was om te gunnen op kwaliteit, maar uiteindelijk leidt tot discussies over de procedure en niet over de inhoud van zorg en de beste vorm van samenwerking. Ook dit is niet zo exemplarisch voor het sociaal domein en wel heel exemplarisch voor aanbesteden. De Minister verwoordt dat zo:

De Jeugdwet en de Wmo2015 verplichten bij aanbestedingen nu nog tot gunning op basis van de zogenaamde economisch meest voordelige inschrijving (emvi)8. De gedachte daarachter is het tegengaan van gunning op basis van enkel de laagste prijs. Een ongewenst neveneffect van de emvi-verplichting is dat toepassing ervan een verplichting behelst tot een vergelijking van offertes op basis van een op voorhand uitgedachte gunningssystematiek. Vanwege de eigen aard en complexiteit van het sociaal domein blijkt het in de praktijk voor veel gemeenten allerminst eenvoudig om een dergelijke systematiek vorm te geven. Er ontstaan vaak discussies tussen gemeenten en aanbieders over de gehanteerde systematiek en gunningscriteria. Met dit wetsvoorstel wil ik bereiken dat gesprekken tussen gemeenten en zorgaanbieders niet langer gaan over procedures maar over de inhoud van zorg en de beste vorm van samenwerking.

In het beoogde wetsvoorstel wordt dus in elk geval de EMVI- verplichting voor het sociaal domein geschrapt. Daarmee hoeven gemeenten ook niet meer toe te lichten welke aanbieders ze kiezen en waarom, en hoeft dat niet via een complexe gunningsmethodiek.

Door die EMVI-verplichting voor bepaalde wijzen waarop de aanbestedingsprocedure kan worden ingevuld te schrappen (onder handhaving van het verbod op gunning op laagste prijs) wil ik het mogelijk maken voor gemeenten om een eenvoudigere aanbestedingsprocedure toe te passen voor de realisatie van Jeugdwet- en Wmo 2015-diensten. Zo kunnen gemeenten overheidsopdrachten gunnen aan een beperkte groep van beste partners zonder verplicht te zijn tot het uitvragen en vergelijken van schriftelijke aanbiedingen op basis van een complexe gunningssystematiek.

Herzien Aanbestedingsrichtlijn

Ten aanzien van de Aanbestedingsrichtlijn, in elk geval qua sociaal domein, is Minister de Jonge duidelijk. Die moet worden herzien. Helaas suggereert hij nog tussen de regels door dat de aanbestedingsregels in andere inkoopdomeinen Europabreed wél zouden werken.

Ik ben van mening dat de Europese aanbestedingsrichtlijn ten aanzien van opdrachten voor diensten op het gebied van het sociaal domein moet worden geëvalueerd en aangepast. Aanbestedingsregels die Europees breed werken lenen zich niet goed voor het verkrijgen van toegankelijke, betaalbare en kwalitatief goede lokale zorg.

Overleg Brussel

De Jonge geeft de hoop op Brussel niet op en gaat in overleg met Eurocommissaris Bienkowska. Hij neemt dan 3 voorbeeldgemeenten mee, die komen toelichten wat er zoal misgaat met dat aanbesteden in het sociaal domein. Grammaticaal gezien is dat wel een interessante stoplap: “In het sociaal domein” is dus nu een adjectief dat je kan gebruiken als je bedoelt: “eigenlijk overal met alles, maar om de ergste nood zo snel mogelijk te ledigen met concreet resultaat, veinzen wij dat het ons alleen gaat om het sociaal domein. Vandaar dat we bouwondernemers en alle andere ondernemers die gedwongen worden in te schrijven op aanbestedingen, van harte aanraden, zich te buigen over de perikelen omtrent aanbesteden in het sociaal domein.

In dat kader zullen ambtenaren van de Europese Commissie op mijn uitnodiging een werkbezoek afleggen aan Nederland op 15 november 2019. Doel van die bijeenkomst is om de problematiek helder over het voetlicht te brengen bij de Europese Commissie en om met de Europese Commissie van gedachten te wisselen over mogelijke oplossingen. Ik heb een drietal gemeenten bereid gevonden hun ervaringen met aanbesteden in het sociaal domein te delen met de Europese Commissie, waarna een rondetafelgesprek zal plaatsvinden. Naast die drie gemeenten heb ik ook een tweetal experts uit het veld met kennis van de praktijk en de juridische problematiek uitgenodigd om deel te nemen. Ik verwacht na dat bezoek met de Europese Commissie vervolggesprekken aan te kunnen gaan op meer technisch inhoudelijk niveau. Dit vervolg staat nadrukkelijk in het teken van een herziening van de aanbestedingsrichtlijn voor wat betreft dienstverlening in het sociaal domein.
Daarnaast zal ik ook het gesprek aangaan met de nieuwe Eurocommissarissen die verantwoordelijk zijn voor aanbestedingsregelgeving, respectievelijk gezondheidszorg. Ik zal daarbij uiteraard ook de REFIT-opinie ter sprake brengen.

Wat blijkt, de problematiek zoals die in Nederland wordt ervaren, wordt in andere landen herkend. Met het sociaal domein dan. Uiteindelijk gaan mensen me wel snappen, duizenden vernaggelde stadsparken en kinderlijkjes verder.

een Europese aanbestedingsprocedure is slecht geschikt om de beste zorg voor burgers te realiseren waarbij continuïteit, lokaal partnerschap en samenwerking voorop staan. Met die gelijkgestemde lidstaten wil ik samenwerken om een Europese oplossing te vinden. Ik zoek daarvoor actief steun bij mijn Europese collega’s.

Alleen in het sociaal domein?

Directeur Saskia Ploeg, de aanbestedingsjurist/filosoof van 3a3 Consultancy somt nog eens op voor Aanbestedingsnieuws, wat voor problemen dat zoal zijn in het sociaal domein:

*sturing/invloed van (onder)aannemers, in het bijzonder in de contract management fase (Noord-Holland)
*onwenselijk strategisch inschrijfgedrag, bijvoorbeeld door graaien (Eindhoven)
*onmogelijkheid van belonen van goed resultaat (elke inkoop sociaal domein, ook quasi inhouse) en
*het zakendoen met corrupte, frauderende boeven die nog niet kunnen worden uitgesloten van deelname omdat ze nog niet door een onafhankelijke rechter zijn veroordeeld voor het delict dat ze dank zij deze inkoop kunnen aangaan. (Almelo/Hof van Twente)

We kunnen zo nog wel even doorgaan, het is ook niet dat dit de enige problemen zijn of de enige gemeenten met problemen. Al deze punten vloeien uiteindelijk voort uit dat het meest voorname bezwaar tegen aanbesteden in zijn algemeenheid: dat er een strategische interdependentie is tussen leverancier en overheid en dat het *onmogelijk is om compleet rekening te houden met de factor tijd, in een aanbesteding, gegeven de onbekende toekomst.

Een inkoopbehoefte (bijvoorbeeld: zorg voor kind X) die plots ontstaat en accuut moet worden vervuld, dat kan niet nog maanden op TenderNed open staan, dat wordt weer opgelost door met een raamovereenkomst in te kopen; terwijl via een raamovereenkomst aanbesteden weer als nadeel heeft, dat leveranciers geen idee hebben, wat ze te verkopen hebben, vanwege de *factor onbekende-toekomst. Wat je weer wil tegengaan door bestekken volledig uit te schrijven, wat niet gaat vanwege de vorengenoemde onbekende toekomst in combinatie met dat strategische gedrag: compleet is het nooit en een ander wil ook van jou profiteren en zoekt daarom strategisch naar zijn eigen profijt ongeacht of dat ook ten nadele van jou is, wat je in een vrije markt alleen kan tegengaan door daar weer op te retaliëren, maar dat mag niet want dat is “niet eerlijk”. Kortom eigenlijk alles wat 3a3 Consultancy nu al 4 jaar roept op Aanbestedingsnieuws, maar dan voor het sociaal domein.

We leven met Minister de Jonge mee, Aanbestedingsnieuws / 3a3 Consultancy probeert het zelf nog maar 4 jaar uit te leggen. Laten we dus maar hopen, dat De Jonge veel succes heeft, met uitleggen, daar in Brussel. Want daar hangt het lot van een hoop kinderlevens nu wel van af.