Minister Koolmees wijst verantwoordelijkheid druk flexibele schil af

In twee brieven  aan de kamer weerspreekt Minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat bij de inhuur van de flexibele schil alles draait om prijs en kwaliteit niet zou metellen.  Koolmees kent de detacheringsproblemen bij ING en BAM, maar wat daar aan te doen valt, ziet hij niet.

Kamerleden Palland (CDA) en Smeulders en Ozutok (Groenlinks) stelden hier vragen over en die zijn nu in twee verschillende brieven beantwoord. De laatste twee blijken hun vragente hebben gesteld naar aanleiding van het bericht in het FD dat er sprake is van een wildgroei aan flexmakelaars, die ZZP’ers zorgen baart.

Wat is het probleem dan, dat de Minister niet ziet? Veel aanbestedingen zijn gericht op het werven van personeel. Doordat opdrachten voor meerdere werknemers tegelijk worden uitgezet, is het onmogelijk voor ZZP’ers om zelfstandig op de opdracht te reageren. Voor zover dat al mogelijk is, omdat het inschrijven op aanbestedingen tijd en kennis vraagt, die lang niet altijd in het domein van de ZZP’er valt.

Onderhandelingspositie

Bovendien is er geen onderhandelingspositie voor de ZZP-werknemer, wanneer die via de broker op de aanbesteding moet reageren. Die reageert met zijn “vaste prijs”, waardoor de werknemer zelf met een uurloon van rond de €20,- zit opgescheept terwijl de Aanbestedende Dienst er bij specifieke expertises soms tot €400,- per uur voor neerlegt.

Het komt er in de visie van 3a3 Consultancy, op neer dat voordát de aanbesteding begint, de broker zelf ook niet weet of de opdracht gewonnen wordt en er opnieuw geen onderhandelingsruimte is, en er nadát de aanbesteding is binnengehaald, omdát de marge alleen aan de kant van de broker ligt. In een regulier onderhandelingsoverleg ontstaat ruimte omdat wanneer de werkgever bereid is een beetje meer te betalen, de tussenpersoon zelf ook wat kan inleveren ten gunste van de werknemer. De gunfactor verdwijnt op het moment dat de marge een voldongen feit is en altijd een verlies oplevert voor de tussenpersoon.

Is dat een probleem?

Minister Koolmees weerspreekt dat er überhaupt een probleem is en wijst op de voordelen van bemiddelaars bij arbeidsovereenkomsten. Wel geeft hij toe dat het onwenselijk is als constructies de voordeligste route bewandelen voor personeelsinhuur. Bovendien signaleert hij een sterke stijging van het aantal bemiddelingsbureaus:

Uit publicaties van het CBS maak ik op dat het aantal arbeidsbemiddelaars tussen 2007 en 2017 bijna is verdubbeld en dat er onder uitzendbureaus en arbeidsbemiddelaars veel snelgroeiende bedrijven zitten. De omzet van uitzendbureaus en arbeidsbemiddelaars steeg in 2018 met 12%.2 Deze cijfers kunnen wijzen op een opkomst van arbeidsbemiddelaars op de Nederlandse arbeidsmarkt. Hoeveel flexbemiddelaars er in Nederland actief zijn, kan ik echter niet beoordelen omdat arbeidsrelaties een zeer grote verscheidenheid aan verschijningsvormen hebben.

Dat dit een gegeven is, dat inherent is aan de aanbestedingsovereenkomst, wordt in de kamerbrief volledig genegeerd.

Ik vind het echter onwenselijk als constructies er (enkel) op gericht zijn om de voordeligste route te bewandelen bij de inhuur van personeel. Zeker als daarmee het kabinetsbeginsel van gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats onder druk komt te staan.

Volgens de Minister is het niet zo, dat de aanbestedingen altijd op laagste prijs aan brokers worden gegund.

Belangrijke grote raamovereenkomsten – bijvoorbeeld op het gebied van ICT-inhuur – worden voornamelijk op basis van kwalitatieve criteria gegund aan leveranciers. Bij deze gunning van raamovereenkomsten speelt de prijs een secundaire rol. Ook bij de opdrachten binnen deze raamovereenkomsten is prijs veelal ondergeschikt aan de aangeboden kwaliteit.”

Dat kan wel zo zijn, maar ook wanneer een hogere prijs de opdracht wordt gegund, blijft de extra marge volledig bij brokers en er is geen enkele nut of noodzaak om de uitzendkracht daarin mee te laten profiteren. In een grote raamovereenkomst heeft de individuele ICT’er al helemaal geen onderhandelingspositie, signaleert Saskia Ploeg van 3a3 Consultancy.

Als de individuele werknemer al weet dat er een aanbesteding loopt over zijn werkplek, is het niet zo dat het tenderproces ruimte laat voor stakeholders om mee te denken. Het is niet zo dat meneer van Dale die al 10 jaar op losse contractjes werkt voor deze concrete overheidsdienst een memo mee kan sturen bij TenderNed met dat hij bij tevredenheid graag 2 euro meer per uur had verdiend dan hem door de bemiddelaar geboden zou kunnen gaan worden, omdat de kinderen zulke dure hobby’s hebben. Lopende een onderhandelingsresultaat kan een broker toch niet over zijn gunstigste prijs opbieden

Werving na aanbesteding

Bemiddelaars zetten in de regel pas vacatureteksten uit als de opdracht al binnen is. Je kan alleen met de bemiddelaar aan tafel maar als die zelf niets kan bemiddelen zal die niets met jou bemiddelen. Nu kan een werknemer die er van tevoren bij is, de uitzender nog aan zijn jasje trekken, maar aangezien het aanbestedingsproces al zoveel ruimte en energie vreet bij uitzenders, is die nog minder genegen dan hij toch al was, om de werknemer marge te gunnen. De uitzender kan heus hoger inzetten op suggestie van de uitzendkracht. Omdat de opdrachtgever de komende 3 jaar toch verder moet, kan de broker kiezen tussen de rebelse uitzendkracht en … nog tien anderen, die niet dat beetje meer hadden gehoeven.

Kamerlid Palland van het CDA wil dan ook weten wat de Minister eraan gaat doen om uitwassen te voorkomen. Helaas kijkt Minister Koolmees niet naar de aanbesteding op zich. Dat kan ook niet want voor het in stand laten van een rechtsfiguur waar ZZP’ers volledig buiten schot blijven, is niet hij maar de Europese Commissie en subsidiair de Minister van Economische Zaken, die over de aanbestedingsovereenkomst gaat, verantwoordelijk. Wel laat Minister Koolmees onderzoeken wat mogelijk is om misbruik als gevolg van arbeidsbemiddeling te voorkomen.

Zoals ik eerder aan uw Kamer heb toegezegd ben ik op een aantal punten bezig te verkennen welke maatregelen nodig zijn om misbruik als gevolg van arbeidsbemiddeling te voorkomen. Deze maatregelen kunnen zich ook richten op bemiddeling ten aanzien van zzp’ers. Zo heb ik een onderzoek aangekondigd dat zich richt op de praktijk van driehoeksrelaties en de functie van uitzenden.3

Onzekerheid alom

De inkoop van de flexibele schil bij van de overheid afhankelijke grote overheidsverkopers stuit op dezelfde problemen als gevolg van de aanbesteding. Het ontbreekt deze bedrijven aan zekerheid over het voortduren van de bestaande overeenkomsten met de overheid, als gevolg waarvan de cashflow gevaar loopt. Omdat de overheid geen toezeggingen doet over langdurige afname is ook verderop in de keten geen zekerheid over de arbeidsovereenkomst te bieden. Werkgeversrisico’s worden zo 1 op 1 doorgeschoven naar het uitgezonden personeel.

Palland wil dan ook weten hoe de Minister aankijkt tegen de situatie bij ING, waar in juni 2019 honderden freelancers niet kregen uitbetaald vanwege cashflowproblemen bij broker TCP. Ook op de constructie waarbij bouwbedrijf BAM freelancers op risico van de freelancers alvast kon inhuren en bij het niet voldoen aan toetsing/onjuiste papieren alsnog zonder betaling kon wegsturen, wil Palland een reactie. De Minister wil er echter niet aan, dat hij zelf boter op het hoofd heeft.

Tijdelijkheid leidt tot tijdelijkheid

Directeur Ploeg van 3a3 Consultancy geeft op verzoek van Aanbestedingsnieuws een voorbeeld van deze situatie. “Men kan bijvoorbeeld als chauffeur geen vast, of zelfs maar een 5-jarig contract krijgen bij een Wmo-vervoerder, want de tender die de grondslag is van het arbeidscontract loopt maar voor 3 jaar met een mogelijke verlenging 1x. Als gevolg hiervan is het onmogelijk voor bedrijven om personeel langer in dienst te houden, verzekeringen te treffen voor het geval van arbeidsongeschiktheid of zwangerschap en moet hij alle werkgeverslasten zo minimaal mogelijk invullen. Er is al eenmaal ingeschreven met een vaste prijs en dat werknemer Sjaak een hartaanval kreeg, dat zat niet van tevoren bij de inschrijfprijs.”

Werkgevers komen dus door het aanbesteden bij de overheid sneller in cashflowproblemen en breiden de flexibele schil uit tot ongekende hoogten. Die onzekerheid is niet op te lossen met het binnenhalen van meer contracten want die zijn even onzeker. Het heeft direct gevolgen voor de huizenprijzen en de hypotheekverstrekking, want die krijg je nu eenmaal niet op een flexibele baan.

Minister Koolhaas vindt de situatie onwenselijk maar kan niet beoordelen of er wat aan te doen was geweest.

Ik vind het onwenselijk als werkenden niet ontvangen waar zij recht op hebben, namelijk een fatsoenlijke betaling voor geleverde prestaties. Dat geldt wat mij betreft ook voor zelfstandigen, of dat nu bij ING, BAM of een andere onderneming is. Uit de media begrijp ik dat ING de betrokken werkenden alsnog heeft betaald. Ik kan echter niet beoordelen of de situatie bij ING als gevolg van de problemen bij haar leverancier TCP, voorkomen had kunnen worden.

Tijdelijkheid is sexistisch

De tijdelijke molen van contractverlening, die sterk gegroeid is als gevolg van het aanbesteden, is naar het inzicht van 3a3 Consultancy niet alleen op zich al onwenselijk maar ook erg sexistisch. Dat komt door een stapeling met andere regelingen, zoals die met betrekking tot het zwangerschapsverlof.

“Steeds moet een maandenlange arbeidsuitval worden gedragen door jaarcontracten, die daarop zeer waarschijnlijk niet meer verlengd worden. Of het nu gaat om beroepen waar veel vrouwen werken als de pleegzorg, de wmo-taxi of IT-consultants, waar bijna geen vrouwen werken. Voor werkgevers is het niet aantrekkelijk vrouwen in dienst te nemen, bij wie het risico op zwanger worden nu eenmaal aanzienlijk groter is dan bij een man met gelijke geschiktheid. Nu werkgevers in Nederland voor zwangerschappen bovendien volledig zelf moeten opdraaien, in tegenstelling tot de meeste landen in Europa, is het voor vrouwen extra moeilijk om een vaste baan te krijgen waarbinnen het mogelijk is om zwanger te worden. ”

Het geboortecijfer ligt weliswaar op 1,6 maar dat komt toch niet alleen door de aanbesteding? Ploeg vervolgt zuurtjes: “Nee, alleen komt het nog eens bovenop de negatieve bruidsschat in de vorm van een studielening, waarvoor ook ongetrouwde stellen gezamenlijk verantwoordelijk zijn. Wie gaat dat Rutte III uitleggen, als er op het Ministerie van EZ nog geen 17% dames werken, in hoofdzakelijk de schoonmaak en de kantine? Zoals het NRC stelt, liggen we op uitsterfkoers en Niemand heeft het erover.  We kunnen toch niet allemáál een baby adopteren?”

Werk in uitvoering

Is er dan geen enkele oplossing voor de extinctiegolf onder ZZP’ers in het vooruitzicht?  Volgens Minister Koolmees is het werk in uitvoering. De al eerder afgeschoten wet DBA wordt binnenkort via een consultatieronde opnieuw ingediend.

“Op dit moment wordt gewerkt aan wetgeving. Het streven is om het ontwerp daarvan nog dit najaar voor internetconsultatie uit te zetten. Tegelijkertijd wordt dan door de betrokken instanties getoetst of de nieuwe regelgeving uitvoerbaar en handhaafbaar is. De inwerkingtreding van de wetgeving is voorzien in 2021.”

Tot besluit wijst Minister Koolmees nog maar even alle andere kanten op behalve die van het Parnassusplein 5. Als het allemaal erg vervelend is voor de opdrachtnemer ligt dat exclusief tussen de opdrachtgever en de opdrachtnemer. Overheden kunnen daar helemaal niks aan doen. Het is kei-moeilijk hoor. Want er is ook nog allemaal “arbeidsrecht, socialezekerheidswetten en fiscale wetten en […]veel raakvlakken met internationaal recht.” en zo. Ja, wetgevers hebben het ook niet makkelijk tegenwoordig. Al die raakvlakken.

Een opdrachtnemer en een opdrachtgever moeten samen beoordelen of er gewerkt wordt in of buiten dienstbetrekking. Dit geldt ook als een intermediaire partij als opdrachtgever de arbeidsrelatie aangaat met een opdrachtnemer. De Belastingdienst houdt toezicht op de juiste kwalificatie van de arbeidsrelatie in het kader van de loonheffingen. Daarbij beoordeelt hij bijvoorbeeld of opdrachtgevers terecht een bepaalde arbeidsrelatie als buiten dienstbetrekking hebben gekwalificeerd waarvoor geen loonheffingen hoeven te worden ingehouden, afgedragen en voldaan. De extra capaciteit zal daarop worden ingezet. Het inschakelen van een intermediaire partij is een keuze van bedrijven en organisaties. De fiscale wetgeving verbiedt het zijn of gebruik maken van een intermediaire partij niet. De Belastingdienst beoordeelt het zijn of gebruik maken van een intermediaire partij dan ook niet, maar zoals aangegeven alleen de juiste beoordeling van een arbeidsrelatie door een opdrachtgever.

Interessant is nog wel de toevoeging in de brief aan Groenlinks, dat tegen de oppositiepartijen Koolmees dan weer antwoordt, dat er al zo ontzettend kritisch naar aanbestedingen gekeken wordt. Dat

Binnen de rijksdienst wordt reeds kritisch gekeken naar het eigen opdrachtgeverschap. Voordat aanbestedingsprocedures gestart worden, vinden veelal marktconsultaties plaats waarbij partijen worden uitgenodigd hun visie te geven. Door het rijksbrede categoriemanagement worden categorieplannen opgesteld en uitgevoerd. Hierin worden onder andere inkoopstrategieën, bijdragen aan rijksbrede beleidsdoelstellingen en andere relevante aspecten gerelateerd aan een goed (rijksbreed) opdrachtgeverschap uiteengezet en uiteindelijk nagestreefd. Na het afsluiten van contracten worden via contractmanagement, gedurende de loop van contracten, de uitvoering en de nakoming gevolgd en wordt zo nodig ingegrepen.

Meneer Boontje kan dus wel komen om een loontje, maar een loonsverhoging zit er op deze manier voorlopig niet in.

Zie verder:

https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20192020-311.html

https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20192020-314.html (Smeulders/Ozutok)