Meer prijstransparantie door actie Richard Lennartz; wenselijk?
Laatst geupdate op juni 17, 2025 door redactie
Tenderned bericht van het wonderlijke wapenfeit dat met de inspanning van 1 persoon onjuist ingevulde opdrachtwaardes met 67% zijn verminderd.
Richard Lennartz, directeur van de Rijksinkoopsamenwerking (RIS), hoort in 2022 op het Open Procurement Event in Amsterdam dat Nederland achterblijft bij het opgeven van de definitieve opdrachtwaardes en daarmee volgens het Open Procurement Event tot de slechts scorende lidstaten hoort.
Lennartz is zich er in vast gaan bijten, actief gaan navragen, en Tenderned om hulp gaan benaderen en wist zo de onjuist ingevulde opdrachtwaardes met 67% te verminderen. Op zijn linkedin profiel heeft hij er verslag van gedaan https://lnkd.in/eDMganAm
Zie ook:
Of prijstransparantie wel zo goed is, daar zijn economen over verdeeld, het maakt ook nogal uit of het micro-economisch of macro-economisch wordt bekeken.
Bij consumenten leidt onzekerheid over de prijs tot uitstelgedrag, maar dat hangt ook van de verwachte inflatie af. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0007681318301915 Onzekerheden over de prijs kunnen ook bij overheidsinkopen leiden tot uitstel. Wethouders kunnen helemaal niet blij zijn met transparantie over de geraamde waarde van bijvoorbeeld een stadhuis als die vervolgens miljoenen duurder uitvalt. Het is ook denkbaar dat bij een vermoeden van prijsstijgingen dit leidt tot uitstelgedrag bij nodige renovaties en andere moeilijk aan de kiezer te verkopen opdrachten.
Het voordeel is zijn eigen nadeel, dat is nu juist de controle c.q. tucht van de markt, die er ook mee beoogd wordt. Is de controle die wordt bereikt door prijstransparantie, ook de controle die je zelf wil. Het is best denkbaar dat leveranciers die goedkoper kunnen leveren, eenmaal zien dat er een hogere prijs wordt gevraagd, concluderen dat ze dat dan ook kunnen, en zo hun eigen prijs opschroeven. Prijstransparantie aan de pomp maakt pomphouders heel afhankelijk van enkele grote leveranciers op de markt. Bij een schaars bulkproduct als olie kan prijstransparantie bij schaarste prijsopdrijvend werken.
Lennartz zelf is groot voorstander van transparantie. Op cit Tenderned:
“Ik ben een groot voorstander van een open overheid. Het openbaar maken van gunningsinformatie draagt bij aan het vertrouwen van de samenleving in de overheid. Het maakt inzichtelijk waar we het belastinggeld aan uitgeven en wat dat jou en ons land oplevert. Openheid hoort bij ambtelijk vakmanschap, en niet alleen als iets goed gaat.”
De gevolgen van transparantie zijn groter dan alleen voor de prijs. Het creëert strategische gedragingen waar de ondernemer zijn producten mee ontwikkelt, waarmee het de concurrent benadert, waarmee een ondernemer bepaalt hoeveel aan marketing wordt uitgegeven, e.t.c. In het geval van Tenderned gaat het om de geraamde opdrachtwaarde. Op grote projecten zegt het echter maar weinig wat die bedragen betekenen. Is het geen schijntransparantie?
Prijstransparantie kan ook gevolgen hebben voor de onderhandelingspositie van onderaannemers. Als een onderaannemer weet dat een opdracht voor een grote som is gegund dan, kan hij makkelijker een betere prijs bedingen bij de hoofdaannemer in onderhandelingen na de gunning. Het kan ook zijn dat het transparant is dat de prijs vastligt, en de ondernemer het nakijken heeft. Aanbestedingsnieuws is dit zelf ook tegengekomen: Hoe Levvel wint op prijs: beknibbelen op de onderaannemer
Specifiek voor de gezondheidsmarkt is prijstransparantie nader bekeken. Daarin is de overheid een grote koper en is een belangrijk argument tegen prijstransparantie dat dit de innovatie van nieuwe medicijnen door het beperken van kruissubsidie remt. Als medicijnen hun patent is verlopen, is het verspreiden ervan niet meer lucratief en gebeurt dan niet meer. https://sgp.fas.org/crs/misc/RL34101.pdf
Prijstransparantie kan ook in de bouw en de ICT onderzoek en ontwikkeling in de weg staan. Dat geldt niet alleen voor onderzoek aan productvernieuwing maar aan alle aan kennisinvestering gerelateerde kosten. Het gaat ook om ontwerpkosten, belastingsberekeningen of een doortimmerde planning. Transparantie biedt minder ruimte aan de risico’s omdat je nu eenmaal niet van tevoren de tijd aan een berekening of een planning kan inschatten. Maar doordat je daartoe een krappe tijd krijgt op basis van een schatting, kom je ook niet altijd toe aan de ontwerp of het berekenen of worden de mensen wegbezuinigd die juist als enige iets konden berekenen. Graafland en Nijhoff zochten dat in 2006 uit naar aanleiding van de bouwfraude meer prijstransparantie is gerealiseerd en dit het vertrouwen ondermijnt.
Erg genoeg is in de markt van schoolboeken dit juist omgekeerd. Onderzoek en ontwikkeling leidt tot een verschuiving van het uitgavepatroon van basisscholen naar digitale, dure hulpmiddelen, die weer ten koste gaan van de ontwikkeling van schoolboeken, sommen, leermethodes, het intellectueel intensieve handwerk dat toch al meer liefhebberij was. Dat toont wat het risico is van transparantie. De gevolgen zijn voor kennis, creativiteit en innovatie.
De kosten zitten niet in het alleen in materiaal als wel in het idee, maar dat is moeilijk eerlijk te belonen met de vele vaderen van een goed idee. Hoe lang moet je dan betalen voor het idee? Moet je alle vaderen tot in lengte van jaren onderhouden? De komst van AI afbeeldingen maakt dat intellectuele eigendomsprobleem des te nijpender. Waarom nog een wiskundeboek maken met leuke illustraties voor de kinderen als je ook een stagiair met AI een lelijk plaatje van dansende cijfers kan ontwerpen? Waarom zou ZaZ nog haar tablet pakken om iets te tekenen voor aanbestedingen. Kennis en vaardigheden zijn parels, ze rond te strooien voor de zwijnen is een keuze.
mr.drs. S.M. Ploeg
jurist/filosoof -géén rechtsfilosoof.