Bomen en overstromen langs wegen
In Gelderland doen ze ook iets nieuws dat we nog nergens gezien hebben. Alle bomen kappen, voor een wegverbreding. “Bij reconstructie en onderhoud van wegen wordt er vaak voor gekozen om bomen te kappen om de veiligheid voor de verkeersdeelnemers te verbeteren. Dit voornemen kan bijna altijd rekenen op maatschappelijke discussie. Provincie Gelderland stelde daarom met ondersteuning van Tauw een werkwijze ‘Omgaan met bomen langs wegen’ vast. In de werkwijze worden de afwegingen benoemd.”
Zo begint een persbericht van de provincie Gelderland over de werkwijze, die ze nu gaan publiceren. Op het eerste oog misschien onschuldig. Wat voor afwegingen? Wie zijn afwegingen? Hoezo benoemd? Het is al meteen niet neutraal ingestoken, want het is duidelijk dat degene die hier aan het woord is, “maatschappelijke discussie” niet weet te waarderen. Door nu de werkwijzes te publiceren voorshands wil Gelderland de “maatschappelijke discussie” tegengaan. Je kan “maatschappelijke discussie” ook als democratie zien en dan is het heel vreemd, dat een lokale overheid net na de verkiezingen maatschappelijke discussie wil voorkómen . Het werpt het licht op, dat nu het college nog niet gevormd is, alvast politiek gevoelig beleid wordt aangekondigd. En het evenzeer vreemd is dat het beleid dus los staat van de verkiezingsuitslag
Concreet blijkt de maatschappelijke discussie uit de recent uitgestelde kapvergunning voor 343 bomen langs de provinciale weg N319. Maatschappelijke onrust, noemt Gelderland het in dát persbericht. Een smalle tweebaansweg a la de Keersopperdreef, waar af en toe een naaktslak overheen kruipt. “Een berm zonder obstakels vergroot de overlevingskans als iemand om welke reden dan ook van de weg raakt. Alle wegbeheerders in Nederland gaan uit van een berm van 4,5 meter met zo min mogelijk obstakels.”,zo probeert men ons daar wijs te maken. Gelderland beweert dat de veiligheid een belangrijke afweging is bij de kap van bomen langs de weg. Bij auto-ongelukken tegen een boom, is de overlevingskans maar klein, zo benadrukt de provincie, in het persbericht.
Dat het hier gaat om een smoesje, is volgens Aanbestedingsnieuws wel duidelijk. Welke sufferd plaatst er dan al die bomen langs de kant van bijna elke weg. In binnen- en buitenland. Al zeker 70 jaar. Wat nou als iedereen daar tegen aan knotst? Dan zijn we allemaal dood. En dan gaan ze die bomen ook nog eens terugplaatsen ook? Wat krijg je dan over een jaar of 30? Weer een gevaar naast de weg. Moet je wéér kappen. Er is al decennia een remedie tegen het vreselijke leed van bomen langs de weg, genaamd vangrail. En dan die andere remedie: rijbewijs. Ondergetekende is na 5 rijlessen voorgoed afgetaaid en heeft daar niet veel geleerd, behalve dan toch, dat je niet tegen bomen moet aanrijden. Bomen helpen ons daarbij. Door niet op de weg te groeien, maar er naast.
De “werkwijze van Gelderland” zegt dus waarschijnlijk vooral iets over hoe er wordt ingekocht. De CROW-veiligheidseis van een berm van 4,5 meter is de nieuwe stenen tafel en wordt een op een door de inkopers overgenomen in het bestek via de RAW-systematiek. En die is heiliger dan de kiezer ongeacht de uitslag. Interessant voor onze lezers dus, zo’n werkwijze. Net na de verkiezingen grijpt de 4e macht zijn kans schoon om beleid te maken zonder hinderlijke politiek. En het beleid is: geen maatschappelijke discussie, het gaat om veiligheid. En voor die veiligheid moeten honderden bomen om.
Het is lastig toe te lichten dat dat zo is, waarom dat onwenselijk is, en daar politiek neutraal bij te blijven. Perspectieven van mensen verschillen enorm afhankelijk van hun beroep. Vanuit een baan bij de overheid worden bewoners als lastig ervaren, terwijl bewoners ervaren dat het onmogelijk is geworden een overheid ergens toe te bewegen. Nu is van alle beslissingen die een overheid kan nemen, in het bijzonder het verlenen van kapvergunningen, een die de woede van bewoners op de hals kan halen.Traditioneel geven alleen linkse partijen om het groen aan de kant van de weg. Er is alle reden om bomen te waarderen, voor iederéén. Hoe leggen we dat nu uit.
Hout- en papierprijs
Als digitale uitgever hebben we ook een perspectief: het is voor ons pijnlijk duidelijk; dat bomen tegenwoordig nogal wat opleveren. Al zouden we het willen, op papier verschijnen kan echt niet meer. Sinds 2017 is de papierprijs flink gestegen. Niet alleen binnen Europa is de vraag toegenomen, ook Zuid-Oost Azië heeft een grotere vraag naar papier. Al die takeaway noodles in kartonnen doosjes, misschien. Maar waarschijnlijker is dat Tokyo de kerncentrales heeft dichtgedaan na Fukushima en nu 30% van zijn energiebehoefte moet importeren, waardoor het hout veel duurder is. Hoewel ze misschien ook wel een lampje uit hadden kunnen doen. De papierprijs gaat in elk geval door het plafond. Het is duidelijk dat houtschaarste, verspilling door overbodig printen en verpakkingen daar flink aan bijdragen. De papierprijs hangt nauw samen met de houtprijs. Die is inderdaad eveneens naar ongekende hoogte gestegen. Het bos was nog nooit zo veel waard. En dus hakken we het om. Dat is op zich al knots.
Daardoor komen bossen onder een behoorlijke prijsdruk te staan. En dat is voor iedereen die belasting betaalt onwenselijk. Heus niet alleen voor boswandelende hippies. Als de begroting wordt gespekt ten koste van natuur, is dat niet transparant. Of er wat achter de strijkstok blijft hangen is onmogelijk te zien, als de opbrengst in bomen in plaats van monetair wordt uitgedrukt. Een euro is een euro waard, maar wat is de waarde van een boom. Dat probleem speelt altijd maar als het gaat om klein bier, is dat niet erg. Wanneer op grote schaal bomen “geoogst” worden (in de woorden van het Jaarverslag 2017 van Staatsbosbeheer, nota bene) , neemt het gebrek aan transparantie hand over hand toe. De druk in een organisatie om de bomen te kappen kan dan ook fors oplopen, als mensen direct of indirect mee zouden profiteren aan het kappen van het bos. Maar waar merk je dat dan aan? Aan die enorme stapels open haardhout voor de deur? Bovendien moet je nu ook in de bossen en perken gaan handhaven, ook ‘s nachts. Om te voorkomen dat een lolbroek met een hoop lef en een kettingzaag ook op ideeën wordt gebracht. En die boswachters kosten ook weer geld.
Waardebepaling bomen en vastgoed
Wat is de waarde van een boom.? Hoeveel is een partij hout waard? Eik of Berk? Amerikaanse den? In het bos of op een vrachtwagen? Is het hout kreupel? Nat? Voor papier? Alleen voor biomassa? Bovenal omdat de waarde van een boom niet alleen in de boom zit, maar ook in de aanwezigheid van de boom in bos en natuur. Die waarde is niet in geld uit te drukken, je bent het kwijt als je het omhakt. So what, zou zo’n homo economicus dan zeggen. Nou. Externaliteit, dat mag allemaal niet meewegen, ook al doet het er toe.
Wat is dan Value for Tax Payers Money. Nou heb je natuurlijk altijd wel ergens een mafketel die denkt dat de LCC-tool daar antwoord op zou moeten geven. LCC tool is fancy ambtenarentaal voor een excelsheet waarop dan toch wordt berekend wat de milieukosten zijn, ook al kan dat helemaal niet, maar dan alleen voor zover mogelijk, en dan eigenlijk alleen bouwstoffen, en dan eigenlijk alleen ongeacht waar de bouwstoffen vandaan komen. Want je kan nou eenmaal niet alles tegelijk uitrekenen. Op de excelsheet klopt het dan, dat de gebruikte stroom op de bouwplaats groen is en duurzaam en lokaal geproduceerd. In de praktijk moest daarvoor de groenstrook wel de oven in. Maar ja, zo is excel. Dat is niet voor historici. Waar dat duurzame lokaal geproduceerde t hout vandaan kwam, telt niet mee bij een utilistische/ consequentialistische benadering wat er meer co2 bespaart. Zit je mooi 100 bomen te besparen door op biomassa rond te rijden en om aan de biomassa te komen zijn 1000 bomen gerookt maar die staan niet in de excelsheet want dat weegt niet mee, want de aanname is dat dat al geschiedenis is.
Dat geldt dus ook echt, bijvoorbeeld bij de wegverbreding van de a67 Leenderheide Zaarderheiken. We berichtten daar al over om te vertellen dat Antea groep dat recent gewonnen had. Deze snelweg ligt naast een van de weinige natuurreservaten in Nederland. Dat nu de waarde van je eigen huis en al het aanpalende vastgoed gaat zakken, nu er in plaats van oude eiken, dunne steeltjes in de grond staan, wordt doorgaans niet in de calculatie meegenomen. Net als het waardeverlies dat optreedt omdat de heide overwoekerd wordt door pijpestrootjes bij te veel stikstofdispositie door de verbreding van de weg. Dat het natuurreservaat Strabrechtse heide op 5 minuten loopafstand is, is dan weer wel in het taxatierapport meegenomen, bij de waardebepaling het kantoor van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland district Midden. Mooie locatie zo langs de A67. Hartstikke veel waard, die jaren ’50 bouw, in bosrijke omgevingen. Moet je er natuurlijk geen weiland van maken, van die bosrijke omgeving. .
Een heide die geen heide meer is, een bos waar ze heide van proberen te maken door het bos om te zagen en de kant van de weg, die nu niets dan grasjes bevat. Het mooie uitzicht is niet het enige milieuverlies dat optreedt. Ook het feit dat bomen water drinken wordt nogal eens vergeten. Een beetje boom drinkt 50 liter water per dag; bij een volwassen populier is dit al wel 1500 liter water en we troffen al hele stapels van zulke stammen aan de kant van de weg. Waterberging is een overduidelijke toegevoegde waarde van een boom, althans een boom die nog in de grond staat en die waarde weegt niet mee. Dat die waarde door economen niet wordt meegenomen en ook niet staat in de LCC-tool, dat wil niet zeggen dat je daar niet op korte termijn de rekening voor krijgt gepresenteerd. Je hakt de boom in je tuin om. Het levert je een uurtje brandhout op. Eenmaal afgerond treedt onvermijdelijke wateroverlast op, als gevolg van de ontgroening. Alles wat in de kelder stond, kan je weggooien. Je terras verzakt. Je beplanting verzuipt. En dan moet je alsnog geld uitgeven aan dure drainagemaatregelen, grindkoffers of infiltratiekratten, wat je niet had hoeven doen, als je de boom had laten staan.
Quick Verlies
Zo valt te concluderen (en dat is dan weer een stukje speltheorie), uiteindelijk is er veel meer een Zero Sum Game, dan je zou denken. Je denkt, “Oh; moet de kiezer het groen? quick wins, we kappen het bos om voor groen en duurzaam materiaal!”, en je krijgt een quick verlies: je huis is niks meer waard, je dorp is overstroomd en je werkgever moet personeel ontslaan omdat de begroting niet meer rond komt door de afwaardering op het vastgoed. En omdat het jaren duurt voor zo’n natuur zich herstelt, is er geen undoknop meer tegen de tijd dat je berouw hebt, je baas het ook eindelijk snapt en personeel moet ontslaan. Was je optimale situatie toch een behoorlijk suboptimale situatie maar ja wie wist dat van tevoren; behalve allemaal woedende natuurbeschermers.
Je kan het ook aanbestedingstheologisch duiden. Dit is Gods manier van zeggen”hou hier ogenblikkelijk mee op”. Je kan dan ook niet luisteren, maar dan overstroomt aanbestedingsgeologisch gezien de Kleine Dommel, nu alle waterberging van het natuurreservaat is verdwenen. En dan komt er nog een aardbeving achteraan omdat Centrale Slenk door de ontwatering lager is gaan liggen. Krijg je daar ook nog aardbevingsschade van dat vastgoed bovenop.
Maar van theologie en geologie hebben wij niet veel verstand. Laat staan van Gelderland. Hebben ze waterproblemen in Gelderland? Kappen ze er allemaal bomen om? Dus ja, publiceer vooral een werkwijze om je lastige bewoners uit te leggen waarom hun rol beperkt is tot beslissen welke bomen er terug moeten komen na de onvermijdelijke kap die helemaal niet zo onvermijdelijk is als je ophoudt de mensen zand in de ogen te strooien met je werkwijze. Laat vooral niemand meedenken. Misschien zeggen ze wel iets wat je niet horen wil.
mr.drs. S.M.Ploeg
aanbestedingsjurist/filosoof
(geen rechtsfilosoof)